Bestytnitë pagane në rethin e Kërçovës nga Dr. Qemal Murati

Besimi ne forcat e mbinatyrshme lidhur me kulte, rite dhe praktika magjike me mitologjine e folklorin, me karakterin popullor, me jcten familjare, shogerore dhe me prodhimin etj.
Ka qene mjaft i zhvilluar edhe në trevën e Kërcovës.

Ne sfondin e këtyre besimeve popullore kërcovarë, që jane ruajtur dhe trasheguar deri në ditet tona, që mbartin në vete rite e mendesi primitive, të sinkretizuara në shume elemente të ndryshme etnokulturore, mund të evidentojme besetytni të shumta, si ato që do të sjellim me poshte.

Per kete kemi shfrytezuar punimin e Sami Dalipit “Diçka mbi besetytnite popullore në anen e Zajazit të Kerçoves”(Shqyrtime Albanologiike, 5, Shkup, 1998), por këtë e kemi plotësuar dhe me materiale të reja.

– Kur laraskat dhe sorrat lahen ne lumë, besohet se do te bie shi.
– Kur e lan macja fytyren nga jugu, besohet se do te ndryshojë moti.
– Kur gjelat kendojnë jashte orarit të tyre, paralajmerojne ndryshimin e motit.
– Kur delet apo deshtë vriten mes veti, besohet se do te bie shi.

– Nëse lehones nuk i rrojnë femijet, duhet ta pagezoje te posalindurin me emrin e personit të pare që do ta takoje në rruge, kur shkon per la lare te ndonje burim kulti.
– Gjashte jave pas lindjes lehona nuk shkon ne gjini, sepse besohet së nuk do rroje femija.
– Shtatzenes, para lindjes, i afroheshin vegla pune, si p.sh. furke. sepate etj., per t’i kaperëyer, mc qëllim që kur të linde femija, ta doje punën.
– Po qe se gruas nuk i rrojne femijet, foshnjes së posalindur i shpohen veshet dhe i vihen florinj për te jetuar sa më shumë.
– Lehona nje pale rroba te burrit eshre mire t i mbaje nën jastek.

– Gruaja me harre nuk duhet të hajë asgje te vjedhur, sepse femija do te bëhet vjedhacak.
– Grate shtatzëna nuk bën të punojnë Ditët e Kretme (kremte), sepse mund t’u lindin femijet prapë.
– Me rastin e lajmit se ka lindur femije, në familjen më të afert preferohet të rroket me dorë një send metalik, me qellim që të jetojë fernija sa hekuri.

– Shtatzëna nuk duhet t’i japë asgjë lypësit, sepse femija mund t’i ngjajë atij.
– Fëmijët teshat e para do t’i veshin kur hëna të bëhet e plotë (aludohet në shëndet të plotë).
– Foshnja gjashtëjavëshe duhet të mbulohet me pëlhurë të zezë, që të ruhet nga syri i lig dhe të mos e pushtojnë djajtë. – Të posalindurit pranë djepit duhet t’ i vihet një fshesë, kurse nën kokë një kokerr hudhre. Lehona një kokërr hudhre gjithashtu e mban për qafe.

– Për u bërë femija vetullzi, i ngjyrosen vetullat me thëngjill, kurse faciet i ngjyhen me gjak për të qenë i shëndoshë.
– Gruaja që ka vështirësi gjatë lindjes duhet të pijë ujë me këpucën e burrit për të lindur më shpejt.
– Femra e cila gjatë ngrënies bën shumë therrime, besohet se mund të lindë shumë femije.
– Lehona duhet të mbajë dritën ndezur gjashtë jave pa ndërprerë, sepse natën mund t’i pësojë fbmija nga shpirtrat e ligj.
– Fëmijën e ëma do ta ndajë nga gjiri kur të dalë hëna e re.
– Para se t’i mbushë vajza dymbëdhjetë vjet, nuk bën t’i priten flokët.

– Që të mos u merret goja femijeve kur tremben, u jepet sa më shpejt ujë.
– Fëmijët Ditën e Verës varin nga një laraman dhe e mbajnë për qafe deri Ditën e Shëngjergjit, e pastaj e varin në pemë, për të mos i zënë të ligat. – Amvisja nuk duhet t’i prekë me fshesë këmbët e femijeve, sepse ata nuk do të rriten më.
– Ajo që do të hajë kumbulla binjake, mund të linde binjakë.
– Djemtë nuk duhet të fshijnë me fshesë në shtëpi para se të shkojnë ushtarë, sepse do t’u dridhet dora e s’do të mund ta mbajnë drejt pushkën.

– Po qe se gruaja ka prekur kufomë, ajo nuk duhet t’ia ngjyejë flokët ndonjë gruaje tjetër.
– Ditën e Shëngjergjit femijet lahen me lule e me vezë të kuqe, që u ecë shëndeti.
– Që t’u rtiten flokët vajzave, Ditën e Shëngjergjit me flokë e prekin barin me vesë, ndërsa nëse dëshirojnë t’i kenë flokët e gjata, marrin në dorë një litar dhe larëse teshash dhe i mbajnë në prehër.

– Natën e Sulltan Nevruzit të gjitha veglat e punës të grave nxirren jashtë shtëpisë, sepse atë natë ato duhet të luten për Sulltan Nevruzin, për ditëlindjen e tij.
– Fëmijët që lindin natën e Sulltan Nevruzit preferohet të emërtohen me emrin e tij.
– Te dielen nuk bën të mbillet apo të fillojë vjelja e bereqetit, sepse mund të digjen të korrat.
– Të Enjten e Madhe, si ditë motmoti, kafshët duhet të kripen e të ruhen nga syri i keq, që bagëtia te shkojë mbarë gjatë gjithë vitit.

– Të Premten e Bardhë gratë nuk bën të lajnë tesha, sepse gjatë veres do të bie breshër.
– Ditën e Verës në mëngjes së pari e hap derën e ahurit të kafshëve një femër, që të shtohen kafshët, pastaj të gjitha kafshëve do t’u bjerë me thupër thane që të bëhen më të forta.
– Ditën e Verës ai që ngrihet i pari i zgjon të tjerët me një thupër thane, që të bëhen më të fortë.

– Netve të mërkura në orët e vona nuk bën të krihen gratë, as të qepin e të bëjnë punë dore, sepse besohet se mund t’u dalë e Mërkura (qenie mitologjike).
– Nuk bën të rrihet natën nën hijen e pemëve, sepse besohet se të zënë gjindtë.
– Natën e martë dhe ti> shtunë nuk është mirë të lahesh ose të lash teshat, sepse ka një orë të keqe e mund të të përfshijë ndonjë e ligë. – Nente ditë pas Shëngjergjit, për Eremi, gatuhet hallvë dhe u shpërndahet femijeve, të cilet rrahin tepsitë me thupra që të largohen gjarpërinjtë. Ata këndojnë: Eremi/ Eremi/ hikni bolla/ hikni xharpi/ se n’t’u lage shiu majit.

– Ditën e Verës gratë e sëmura shkojnë në puse dhe i lajne sytë tri herë dhe lënë ndonjë metelik, që t’i lënë aty të ligat.
– Për t’u bërë kungujt më të mëdhenj, gratë vendosnin nën magje dy kunguj më të mirë, për t’ i ngrene Diten e Gjysmëdimrit.

– Bujku nuk duhet t’ i lërë në arë lidhëzat e tepërta të duajve të grurit apo të misrit, sepse po i dogji dikush, nuk do të bëhet bereqeti.
– Kur të nxirret plehu nga stalla, pak pleh duhet të kthehet prapë, sepse stalla duhet të ketë kafshë e pleh gjithnje.

– Gratë nuk duhet të qepin me gjilpërë tri ditët e Shengjergjit dhe të premteve, sepse gjatë vcrës kafshët mund i kafshoje gjarpri.
– Për t’ ia mbyllur gojën ujkut, Ditën e Verës bagëtia duhet ta kapërcejë një spagë, e cila pastaj lidhet nyje.
– Plugun bujku nuk duhet ta lërë ngulur në dhe (hulli), sepse qetë edhe kur nuk lëvrojnë e kanë më rëndë.

– Kur korret misri disa kashta lihet si bajrakë, si shenjë se misri eshte i mirë dhe ashtu të behet edhe vitin e ardhshëm.
– Kur korret gruri lihet në fund një tufe kallëzash pa korrur, “mjeker”, që të mos i merret arës i gjithë bereqeti, të mos shuhet pjelloria.
– Zjarri nuk bën të kapercehet, ashtu sikurse dhe femijet, sepse nuk rriten më.
– Kur ecen nëpër erresire, here-here duhet kollitesh, që të ikin të këqijat e të ligat.

– Po qe se të nget lemza, thuhet se të zë në gojë dikush, e po ia qellove emrin, ajo menjëherë të ndalet.
– Në rast se të fishkëllejnë veshët, besohet se vdes ndonjë moshatar.

– Nuk duhet lënë kafshata e bukës pa ngrënë, sepse po e hëngri dikush tjetër, besohet se mund të ta marrë edhe fatin.
– Nuk duhet ta lësh macen të të shkelë, sepse ajo ka afersi me djallin.
– Po ta preu rrugën lepuri ose macja, nuk është mirë, sepse mund të të vijë papritur ndonjë e keqe.
– Po qe se të këndon përpara shtëpisë laraska, së shpejti mund të të vijnë miq.
– Nuk është mirë që kur të kthehesh nga morti të futesh në ndonjë shtëpi të huaj, sepse mund të ndjellesh mortjen aty.
– Ai që mbjell arre, kur të rtitet trupi i saj sa qafa e mbjellesit, besohet so do të vdesë ai që e ka mbjellë.
– Frutat e para të një peme të re, kumbullës, duhet t’i jepen t’ i hajë dhisë, me qëllim që kumbulla të prodhojë sa më shumë fruta.

/ms