Vëllezërit Dervishi – dukuria më e bukur e këngës tradicionale kërçovare..

Kërçova aktuale

Pas mbarimi të tetëvjeçares në shkollën fillore “Milto Gurra” në fshatin Garanë, Dervishi ka udhëtuar për në Gostivar për t’u regjistruar në shkollën e mesme teknike, ndërkaq Azizi ka vajtur në Prishtinë, ku është regjistruar në shkollën e mesme të muzikës. Kanë qenë çështjet familjare, që e kanë detyruar Dervishin për t’u kthyer në shtëpi menjëherë pas përfundimit të ciklit të mesëm arsimor, kurse Azizit i ishte dhënë mundësia për ta ndjekur edhe Shkollën e Lartë Pedagogjike në Prishtinë.

Rrallë kush nuk ka dëgjuar për Vëllezërit Dervishi, për dy misionarët e muzikës popullore, që për katër dekada me radhë kanë dëshmuar se kënga kërçovare do të lë gjurmë në thesarin e kulturës kombëtare sikur kështjellat dhe monumentet kulturore që kanë qëndruar të pamposhtura nga dallgët e mëdha të kohëve të trazuara.

Dervish Dervishi (1.11.1958) dhe Aziz Dervishi (15.5.1961) kanë lindur në fshatin Garanë të Kërçovës nga babai Imeri dhe nëna Rabia. Dashurinë për muzikën e kanë trashëguar pikërisht nga prindërit e tyre, sepse edhe babai edhe e ëma (bijë nga Kastrioti) kanë kënduar jashtëzakonisht bukur. Bile, babai Imeri – së bashku me kushëririn e vet Hamdi Dervishi dhe bashkëfshatarin Hadi Loshi – kanë qenë shumë të njohur në një zonë më të gjerë për këndimin e bukur, elegant dhe delikat të këngëve popullore shqiptare.

Njerëzit e gjeneratës së vjetër e kujtojnë me shumë respekt këtë trio në krye me Imer Dervishin – “çaushin” e këngës kërçovare, që për vite me radhë kishte qenë pjesë e pandashme e çdo ndeje, dasme dhe ceremonie festive, duke interpretuar pjesë të zgjedhura nga repertori i larmishëm si: “Rafi teli në Tiranë“, “E vaj shokë bre shokë“, “Metelikun që ta dhash”, “Jalla u shemsh moj Shkodra e shkret’”, “Ky Zajazi 300 shpaj” etj. Pra, siç mund të kuptohet, aktiviteti muzikor i vëllezërve Dervishi është çështje gjenetike, sepse në familjen e tyre për shekuj me radhë janë lindur valltarë, këngëtarë e interpretues veglash muzikore, duke i dhënë jetës artistike kërçovare pamjen e vërtetë. Të mos harrojmë pa përmendur edhe motrën, Mihane Dervishi, pastaj Argëtonin (djalin e Dervishit) dhe Uranin (djalin e Azizit), kontributet e të cilëve do të mbeten pjesë përbërëse e traditës muzikore të zonës së Kërçovës.

Rruga artistike e vëllezërve Dervishi ka qenë e vështirë, por karriera e tyre, e artë. Ballafaqimin e parë me publikun dhe shijimin e duartrokitjeve të fuqishme e kanë përjetuar kur Dervishi ka qenë klasa e tretë, kurse Azizi klasa e parë, atëherë kur – të nxitur nga mësuesi Bajram Bekteshi (nga fshati Kastriot) – kanë kënduar me rastin e patronatit të shkollës këngët: “Delja Rude”, “Moj lule Uskane” dhe “Oj zoge moj zoge”. Rëndësi të madhe në ndërtimin muzikor dhe njerëzor të vëllezërve Dervishi kanë luajtur odat e burrave, ku kanë mësuar për histori të hidhura e të ngatërruara, për këngë të moçme e të reja, për legjenda, përralla e ndodhi interesante. Në këto oda, jo rrallë, kanë qenë pjesëmarrës edhe të lojërave tradicionale, si: “Bat, bat”, “Pulë çor”, “Bëz, bëz”, “Filxhana” etj. Një frymëzim i madh për vëllezërit Dervishi ka qenë edhe mësuesi Brahim Adili, i cili diku nga viti 1970-të në një odë burrash u kishte thur fjalë miradije, duke paralajmëruar se “zëri i vogëlushëve është zëri që premton, është zëri që do ta kultivojë në mënyrë besnike këngën kërçovare”.

Para se ta thyenin heshtjen e viteve të ndara, vëllezërit Dervishi janë vënë në kërkim edhe të këngëve të harruara e të fragmentuara, si dhe të atyre që ndodheshin të fshehura thellë në kujtesën kolektive të popullit, për t’i ujitur nga burimi me harmoninë e këndimit tradicional dhe emocionin individual. Kështu, rreth viteve të tetëdhjeta të shek. XX, aktiviteti i vëllezërve Dervishi fillon të marrë përmasa të tjera si rezultat i angazhimit të tyre në një shtrirje më të gjerë gjeografike. Të njohur për këndimin në të thatë, pastaj të shoqëruar me kavalle dhe herë pas here me çifteli e sharki, ata janë ftuar jo vetëm në Kërçovë dhe fshatrat përreth, por edhe në zonën e Krushevës dhe të Prilepit (në Alldançe, në Zhitoshë, në Cërnilishtë, në Debresh etj.), si dhe në zonën e Gostivarit e të Manastirit.

Si interpretues të denjë të këngëve historike, si: “Vajn Valija pi Manastiri”, “Krajsi pushka bani bam”, “Sulltana e Qafes” etj., të këngëve të kurbetit: “Dy-tri dit’ para Bajramit”, “Moj xulluf me boj’”, “Vaj zamani la lezeti” etj., pastaj të këngëve të dashurisë: “Shtat’ bilbilat”, “Kur bani hana me dal’”, “Elife që prajn’ musade”, e shumë e shumë të tjera, Dervish Dervishi dhe Aziz Dervishi vihen në qendër të vëmendjes së shumë institucioneve folklorike, mediatike dhe kulturore, duke sensibilizuar jo vetëm kritikën muzikore, por edhe studiuesit e shkencës së folklorit muzikor, sepse këndimi tradicional i zonës së Kërçovës është vlerë monumentale – këndim diafonik (dyzërësh), që tingëllon si askund tjetër.

E veçanta e këtij këndimi është mënyra se si ndahen rolet ndërmjet solistit, shoqëruesit dhe grupit. Pastaj, ritmet dhe tempet e ndryshme, zbukurimet e shumta, si dhe hyrjet, refrenet dhe zgjatjet në stilin “oh, jalla, more, vaj-vaj etj.”, janë elemente pa të cilat kënga kërçovare do të dukej tepër e zbehtë dhe e pashpirt. Ata që nuk janë kërçovarë e kanë të vështirë për ta kuptuar këndimin tradicional të kësaj zone, por për vendësit është një këndim shumë i thjeshtë, i lehtë dhe tepër i natyrshëm. Kjo më kujton Bahun gjenial, babanë e muzikës polifonike të epokës së barokut, që thoshte: “Muzika e mirë krijohet shumë kollaj. Duhet vetëm të shtypësh tastin e caktuar në kohën e caktuar”. Edhe vëllezërit Dervishi këndojnë me lehtësi të madhe, duke krijuar po ashtu muzikë të madhe, sepse secili prej tyre e di shumë mirë se kur duhet t’ia nisë, kur duhet të shoqërojë, kur duhet të pushojë dhe kur duhet të mbarojë. Secili prej tyre e di saktë rolin e vet në këngë.

Si të tillë, ata kanë marrë pjesë në festivale kombëtare e ndërkombëtare, duke interpretuar dhe duke promovuar me shumë dashuri këngën e bukur kërçovare, si në: “Këngë jeho” – Strugë, (Si kjo Donja nuk ka Gjakova); “Sharri këndon” – Tetovë, (Dy-tri dit’ para Bajramit); “Oda dibrane” – Peshkopi (Pi në Dibër në Tiranë); “Fest dituria” – Kërçovë, (Po t’baj rixha), pastaj në Paris në festivalin “Cité de la Musique” (Delja rude) dhe në Angeres në festivalin “Les Orientales” (Luta fukaraja), por edhe në Stamboll në “Festivalin folklorik” (Potpuri kërçovare) dhe në shumë manifestime e ngjarje të tjera kulturore në Austri, Itali, Gjermani e Zvicër, duke përçuar te publiku fuqinë magjike të këngës tradicionale nga zona e Kërçovës. Për emocionet e krijuara në publik dhe për vlerat estetike të interpretimit artistik janë shpërblyer jo vetëm me duartrokitje të fuqishme, por edhe me dedikime, mirënjohje e çmime të merituara. Kështu, nga TV Klan kanë marrë shpërblimin “Çmimi i kritikës” – 2003, nga TVM “Çmimi i karrierës” – 2020, nga TV-21 “Grand Prix – The Best” – 2020 etj.

Ata kanë bashkëpunuar edhe me këngëtarët kërçovarë të gjeneratës së vjetër, si: Ferat Xhemaili (Tuhin), i njohur në popull si Lati Kaleshe, Nasuf Troja (Tuhin), Vehbi Haziri (Prapadishtë), Mefmet Spahiu (Cërvicë), Duli Rexhko (Cërvicë), Sabri Berikova (Berikovë), Shaban Beli (Zhubrinë), Musa Beli (Zhubrinë), Rexhepi me djemtë: Tahirin dhe Qemalin (Trio Zajazi) etj., pastaj me këngëtarët kërçovarë të gjeneratës më të re, si: Bexhet Jagodini (Kastriot), Sefer Ballazhi (Cërvicë), Ramazan Jusufi (Zajaz), Lindita Purellku (Kastriot), Hatixhe Dikena (Kastriot), Besiana Mehmedi (Dragomisht) etj. Vëllezërit Dervishi kanë bashkëpunuar po ashtu edhe me kavallxhinjtë: Hasan Mahmudi (Prapadishtë), Mersim Çupi (Cërvicë), Qemal Kadriu (Novo Sellë), Mexhait Ramadani (Novo Sellë), Ardi Osmani (Zajaz), pastaj me mjeshtrit e çiftelisë: Sefer Ballazhi (Cërvicë), Hamit Pinjolli (Zhubrinë), me mjeshtrit e sharkisë: Duli Rexhko (Cërvicë), Musa Izeri (Garanë), Sami Mehmedi (Shutovë), me violinistin e shquar Rasim Pinjolli (Zhubrinë) etj. Vëllezërit Dervishi kanë bashkëpunuar një kohë goxha të gjatë edhe me orkestrën popullore të përbërë nga: Sami Elezi – fizarmonikë (Kastriot), Shefit Lutfiu – violinë (Zhubrinë), Xhavit Ballazhi – fizarmonikë (Kastriot), Naser Ballazhi – kitarë (Kastriot), Dilaver Rexhepi – bateri (Drogomisht i Vogël), Uka Rexhepi – klarinet (Kërçovë). Ata kanë bashkëpunuar edhe me artistë nga të gjitha trojet shqiptare, si: Koçe Devole, Kozma Dushi, Mimoza Nazarko, Luan Zhegu, Skënder Sallaku, Xhevair Zeneli, Miranda Hashani, Adelina Ismaili, Naim Gjoshi, Ilir Shaqiri, Shkurte Fejza, Shkodran Tolaj, Sinan Zylbehari, Bajramali Idrizi, Dilaver Kryeziu, Avni Qaili etj. Një bashkëpunim të frytshëm e kanë pasur edhe me produksionet ekzekutive, si: “Jugodisk” – Beograd, “Tra la la” – Shkup, “Evropa Turist” – Ferizaj, “Beni” – Kërçovë etj., pastaj me producentët muzikorë Damir Imeri, Nexhat Mujovi, Burim Krasniqi, Amet Azizi etj.

Vëllezërit Dervishi, kur flasin për karrierën e tyre muzikore, nuk përmendin as skenat, as duartrokitjet, as emocionet, as dhe tirazhet e albumeve të tyre, bile as përfitimet materiale. Ata, thjesht, flasin për kujtimet e bukura nga takimet me njerëz të mirë e bujarë, për këshillat, mësimet, për batutat dhe përvojat që kanë përfituar nga ato takime. Kështu, për shembull, Dervishi tregon për një ngjarje anekdotike me një hekurpunues gjatë një dasme në fshatin Cërvicë, kur këtij i qenka këputur teli i çiftelisë. “Njen sa oun hakatsha ta nreçi telin e këpoutën të çitelis’, njoni pi moëjçve në odën plot burra u kthoëj ka oun ene Azizi ene tha: ‘Nëxhoni be shahira! Oun 20 vjet majstor touj u mourr me hekër të trash’, 12-she e 18-she, tou ndreç tourli armatoura, e koum shoum zamet për të rroumun, ju me k’to tela të hëoll’, tybe-tybe se kini sen për t’marou!”.

Por, ja që, ata nuk kanë ardhur në këtë botë për të bërë pallate e për t’u joshur pas luksit dhe pasurisë. Ata, thjesht, janë lindur për të përçuar një mënyrë shumë të veçantë të interpretimit, pra këndimin me zemër të hapur dhe shpirt të çiltër, nga ku lindin emocione të fuqishme që reflektojnë gjithandej. Këngët e tyre janë vendstrehime të sigurta, ku njerëzit gjejnë ngushëllimin më të mirë për t’u larguar nga koha e trazuar. Këngët e tyre janë udhërrëfyes të pagabueshëm që të çojnë deri në lashtësinë e thellë, deri te mitet dhe legjendat. Ato janë pasqyrim i një mjedisi përplot jetë, i një krahine ku pikëshkrihen gjuha dhe tradita, arkaikja dhe fetarja, këndimi dhe mimika, epika dhe lirika, stili rubato dhe ai menzural, monofonia dhe polifonia, dueti dhe grupi, gëzimi e trishtimi, dhembja dhe krenaria, morali dhe flijimi, fatkeqësia dhe durimi.

Nëse të gjithë besojnë se këngët e tyre, përmes koncertesh, festivalesh, albumesh, emisionesh dhe incizimesh të ndryshme, e kanë përjetësuar traditën e muzikës tradicionale nga zona e Uskanës, duke e ruajtur karakterin origjinal dhe rolin funksional, atëherë përse të mos bëhemi edhe ne pjesë e magjisë së tyre, përse të gjithë së bashku të mos e përçojmë ndër breza artin e këndimit të këtyre vëllezërve që tingëllojnë herë si një, herë si dy dhe herë si katër këngëtarë!?

Vëllezërit Dervishi e kanë kuptuar shumë drejt thënien e Nikolla Tesllës se: “Aq e madhe është fuqia e njeriut sa qielli kumbon dhe toka dridhet nga tingulli i zërit të tij.”, por shtojnë se ai zë duhet të jetë i paqmë si kristali, si loti, si ëndrra. Ndërkaq, ëndrra e tyre e përjetshme ka qenë mbrojtja e këngës kërçovare nga lajthitjet dhe shtrembërimet. Dhe, vërtet, ata i kanë qëndruar besnikë ëndrrës së tyre që zgjat akoma, sepse prania e ëndrrës i jep kuptim të thellë jetës. Para së gjithash, jetës së atyre që e duan jetën.

Shkruan: Bekim RAMADANI, Tetovë /shenja.tv