Traditë e vjetër Kërçovare për të larguar smundjet..

Është një ceremoni që organizohej kur në fshat paraqitej ndonjë sëmundje e rëndë, siç ishte kularja /colera/, tifoja ose ndonjë sëmundje e ngjashme me to.
Këtu merr pjesë i tërë tshati, kryesisht njerëz të moshës së re të të dy gjinive.
Kjo ceremoni është përcjellë deri në ditët tona.
Sado që lëngimi nga sgmundje të tilla përfundonte rëndom me vdekje, të shumtën në mungesë të mjeteve të nevojshme mbrojtëse kundër këtyre sëmundjeve, imagjinata e popullit nuk kishte ndjetur duarkrryq.
Populli në mënyrën e vet është përpjekur ta largojë të ligën nga mesi i vet.

Ceremonia e prezheshkës fillon në mëngjes me lajmërimin e gjith fshatit se atë pasdite “n’ ta martojmë hallën” gjejgësisht, ta përzënë sëmundjen nga fshati.
Çdo shtëpi duhet të përgaditëte diçka për të ngrën.
Zakonisht, vihen të zihen kokrra me hei , bagërda ‘ etj.

Përgatitet një kukull prej druri, e gjatë rreth një metër, të cilën pjesërisht e veshin me ca tesha të vjetra dhe presin kohën për t’u nisur krushqit.
Koha duhet të jetë pasdite e vonë, nja një orë e gjysmë para muzgut. “Krushqit mblidhen në mes të fshatit, Njëri nga ata merr kukullën dhe e ngritë lart ndërsa tjerët nisen pas tij.
Kështu shkojnë shtëpi më shtëpi duke lypur diç për hallën që e martojnë.

Zonja e shtëpisë u jep diçka nga ushqimet e përgatitura.
Çdo zonje të shtëpisë “krushqit” drejtohen me pyetjen se çka do t’i jap hallës kurse ajo përgjigjet:
Pak kokrra me hëi
mos e pafsha n’shpei
na pak bagërda
e mos e pafsha ma.

Nga këto ushqime, “sa për adet” hanë të gjithë ata që marrin pjesë në këtë ceremonial, duke kenduar si në formë vajtimi, me zëra të pa akorduar, njëri nga mesi, tjetri nga fundi :

Ne hallën n’ta martojmë, oojë…
pi katounit në ta largojmë oojë…
n’ta qojmë hallën n’Osllome
te hajn buk e oje, oojë…

Pasi të jenë kaluar të gjitha shtëpitë e fshatit, nisen për të dalë nga fshati në drejtim të pacaktuar.
Zakonisht pasi të kenë dalë nga fshati largohen edhe nga rruga duke përsëritur vargje nga këngët e lartshënuara.
E kalojnë terrenin që ngërthen fshatin i cili ka pasur sëmundjen dhe të gjithë ata që marrin pjesë në këtë ceremonial ndalen dhe ulen.

I bëjnë një gropë kukullës, duke aluduar se po i bëjnë varrin, e duke ngrënë nga ato ushqime që kishin mbledhur në fshat nisin të këndojnë, gjithashtu si në vajtim, këngë që janë të zakonshme për këtë rast, duke zënë në gojë, në vajtim ca nga njerëzit e gjallë, më të moçmit e fshatit:
Na ka vdek N.N oojë…
pa tey si në rrojmë e ojë… etj.
Kështu, duke kënduar e vajtuar me refrene jo të rregullta, kukullën e shtinë në gropë, e mbulojnë dhe kthehen nëpër shtëpi të veta.
Me sa dimë, ky ceremonial nuk është tek popullsia maqedonase e këtij regjioni, por është prezente te dallmatët.

Sa i perket emrit prezhekë, tani për tani me siguri nuk mund të themi domethënien ose prejardhjen e kësaj fjale.
Na duket e udhës të parashtrojme këtu dy mundësi: – Mund të rrjedh nga fjala “përzën” mbasi që me këtë akt perzehet, largohet sëmundja nga fshati, prandaj, i tërë ky ceremonial të ketë marre emrin përzanskë, e tani prezheshkë.
Te vijë nga folja me përzi, pasi që, si shihet, i tërë ceremoniali mbështetet në një farë përzierje të ushqimeve të ndryshme, zërave – në këngë ose vaje, dhe njerëzve të ndryshëm.
Në të folmen e kësaj ane është në përdorim mbiemri përziskë dhe perziçkë, ajo që përzien: Kjo e dyta na duket është më afer formimit të një emertimi të till.
Veprimet që bëhen me këtë rast e që i pershkruam më sipër, në traditën popullore përcillen me këto shpjegime.

Halla që personifikon sëmundjen nuk pranon të dalë nga fshati pa gostitje, pa ngrën diçka, e pa këngë, prandaj edhe përgatitet ushqim dhe këndohet.
Rrugën duhet ta leshojne kur dalin nga fshati se në të kundërtën ajo do të kthehet prap, kurse pleqtë e gjalle i vajtojnë në menyre që ceremoniali t’i ngjajë sa më shumë vdekjes së vërtetë. Në terren të huaj e varrosin që të mos dijë nga të shkojë.
Kështu mendohet se sëmundja largohet nga fshati.

Shkruar nga dr. Feti Mehdiu