Ismail Kadare jeta dhe veprat

Ismail Kadare lindi në qytetin e Gjirokastrës. Atje ai kaloi fëmijërinë dhe kjo la gjurmë të thella në gjithë jetën dhe krijimtarinë e tij. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin “Asim Zeneli”.

Më pas kreu studimet e larta në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë në Universitetin e Tiranës, pastaj në Institutin “Gorki” të Letërsisë Botërore në Moskë. Këto studime iu ndërprenë për shkak të krizës politike ndërmjet Shqipërisë dhe ish Bashkimit Sovjetik.
Kadare është shkrimtari që i ktheu mitet legjendare në realitet, shkrimtari që bëri histori prej prehistorisë; pa rënë në kundërthënie me vetveten dhe gjykimin modern, ai arsyetoi estetikisht në mënyrë të përkorë dhe për kohën absolute.

Në Shqipërinë e ndodhur në udhëkryq vepra e Kadaresë ka qenë dhe mbetet një shpresë apo një ogur i bardhë për të.
Ismail Kadare është autor i shumë veprave në poezi e prozë, laureat i shumë çmimeve kombëtare, kandidat i çmimit Nobel për shumë vite me radhë, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Anëtar i Akademisë Franceze të Shkencave Morale.
Vepra e Ismail Kadaresë është përkthyer në 32 gjuhë të huaja duke arritur kështu një rekord të përhapjes në tërë botën e qytetëruar.

 

Mall

Ca pika shiu ranë mbi qelq. 
Për ty unë befas ndjeva mall. 
Jetojmë të dy në një qytet, 
Dhe rrallë shihemi sa rrallë. 

Edhe m’u duk pak e çuditshme 
Si erdh kjo vjeshtë, ky mëngjes. 
Qiejt e ngrysur pa lejlekë 
Dhe shirat pa ylber në mes. 

Dhe thënia e vjetër e Heraklitit 
Seç m’u kujtua sot për dreq: 
“Të zgjuarit janë bashkë në botë, 
Kurse të fjeturit janë veç”. 

Në ç’ënderr kemi rënë kaq keq, 
Që dot s’po zgjohemi vallë?… 
Ca pika shiu ranë mbi qelq 
Dhe unë për ty seç ndjeva mall 

 

Kristal

Ka kohë që s’shihemi dhe ndiej 
Si të harroj unë, dalngadal, 
Si vdes tek unë kujtimi yt 
Si vdesin flokët dhe gjithçka 
Tani kërkoj unë posht’ e lart 
Një vend ku ty të të lëshoj. 
Një strofë, notë a një brilant 
Ku të të lë, të puth, të shkoj. 

Në s’të pranoftë asnjë varr 
Asnjë mermer a morg-kristal. 
Mos duhet vallë prap të të mbart 
Gjysëm të vdekur, gjysmë të gjallë? 

Në s’gjetsha hon ku të të hedh 
Të gjej një fushë a një lulnajë 
Ku butësisht porsi polen 
Gjithkund, gjithkund të të shpërndaj. 

Të të mashtroj ndoshta kështu 
Dhe të të puth e t’ik pa kthim 
Dhe nuk do të dimë as ne, askush 
Harrim ish ky, a s’ish harrim. 

 

Edhe kur Kujtesa

Edhe kur kujtesa ime e lodhur 
Ashtu si ato tramvajet e pasmesnatës 
Vetëm në stacionet kryesore do të ndalojë, 
Une ty s’do të harroj. 

Do të kujtoj 
Mbrëmjen e heshtur, të pafund të syve të tu, 
Dënesën e mbytur, rrëzuar mbi supin tim 
Si një dëborë e pashkundshme. 

Ndarja erdhi 
Po iki larg teje… 
Asgjë e jashtëzakonshme, 
Veç ndonjë nate 
Gishtat e dikujt do të mpleksen në flokët e tu 
Me të largëtit gishtat e mi, me kilometra të gjatë… 

 

 

Koha e Pamjaftueshme

S’kam kohë të harroj shumë gjëra 
Që nga mendja ti nxjerr përjetë. 
Për tragjiket e vjetër e shkreptimat 
Do t’më duhen së paku dy vjet. 

Dhe ndoshta po aq për Danten, 
Për frengjishten tok me plazhet po aq, 
Ndoshta gratë do të jem duke fshirë 
Kur muzgu do të afrohet ndërkaq. 

Si udhëtari me peshë të tepërt 
Para avionit që niset pas pak 
I ngarkuar rëndshëm ende 
Do t’afrohem tek varri humbak. 

Nga supet si ta heq këtë barrë? 
Ku ta hedh këtë peshë, si? 
Me të s’mund të zbres atje poshtë 
Por as lart dot s’e lë kurrsesi. 

I menduar gjer në çast të fundit 
Nga mosthënia, nga pengu tragjik, 
Një shenjë ndoshta të pakuptueshme 
Do t’ju bëj të gjithëve e do ik.

 

Në Parkun që e Mbuluan Fletët

Në parkun q’e mbuluan fletët 
Të dy ne ecim qetësisht, 
Pas shijes saj ka shtruar vjeshta 
Qilim të verdhë natyrisht. 

Dhe ndoshta si një ëndërr e zbehtë 
Ju fanit një muzg i vonë 
Ky park q’e kan’ mbuluar fletët 
Ku pas kaq shekujsh ti po shkon. 

Nga vagabondët me cigare 
Ti mos u tremb e dashur kot 
Imazhin tënd as dinosaurët 
Shekuj më parë s’e shtypën dot. 

Që ti të vije kaq e bukur 
Me këta flokë, me këtë hap 
Toka të egrën klimë e zbuti 
Dhe akullnajat ktheu mbrapsht. 

Dhe s’kish se si të ndodhte ndryshe 
Të ndodhte ndryshe s’kish se si. 
U desh të zhdukeshin përbindshat 
Që te kjo botë të vije ti…

 

 

Të Huaj Jemi

Të huaj jemi ne prej kohësh 
Ç’ish për t’u thënë është thënë. 
Si gurët që zënë vend në tokë 
Një jetë vend ne kemi zënë. 

Drejt njëri tjetrit kemi mbyllur 
Të gjitha rrugët edhe shtigjet 
Si dy qytete mesjetarë 
Me mure, heshta dhe me pirgje. 

Por natën kur i lodhur truri 
Portat i Mbyll me qetësi, 
Ti gjen një shteg dhe futesh mbrenda 
Një shteg që vetëm ti e di. 

Futesh dhe si n’rrugica parqesh 
Shetit mes cirkonvolucionesh. 
Hyn nëpër ëndrra e shkujdesur, 
Fanitesh, qesh, ma bën me dorë. 

Po kur mëngjesi zë ofrohet 
Nis shqetësohesh befas ti. 
Dhe heshturazi del përjashta 
Nga shtegu që veç ti e di. 

E dita vjen. Rrjedh prap jeta 
Dhe ne të dy si dhe më parë 
Të ftohtë rrimë e të pamposhtur 
Si dy qytete mesjetarë 

 

Varri

Jashtë ngrenë, piramidën e turpit 
Me ulërima, brohoritje, thirravaj. 
Dritaret unë i mbylla trishtueshëm, 
Të mos hyjë zhurmë e tokës, pluhuri i saj. 

Shkretëtirë grimcash, parrullash. 
Saharë plenumesh. Të kërcet 
Në dhëmbë kuarci i frazave, 
Të vdekura qysh nga viti ’40. 

Jashtë ngrenë piramidën e turpit 
Të murtajës, të hoxhës së zi. 
Ndërsa unë pranë oxhakut të studios 
i vetëm mbi varrin e tij. 

I thellë ky varr duhet të jetë 
Që piramidën ta gëlltisë krejt, 
Që prej gropës së tij të mos dalë 
As hoxha, as fantazma e vet. 

Mih e gërmo ditë e natë 
Thellohu kon dantesk. 
Me emrin varrmihës do ta nderroja 
Prej kohësh emrin poet.

 

 

 

Ky Dimër

Ç’i gjatë ish ky dimër, ç’i pafund. 
E lodhur pudra mbi fytyrën tënde. 
I mpirë është gëzimi, thua s’ngjallet dot. 
Apo si ai q’u dergj nga një lëngatë e gjatë. 
S’do mëkëmbet kurrë ashtu siç qe? 

Ç’i gjatë ish ky dimër, ç’i ftohtë ish. 
Në pusin e ndërgjegjjes mezi ndihen 
Tinguj kambanash si rënkim të mbyturish. 
Ato gjithashtu vdiqën, dot s’i ngjall, 
Sa gjëra u vyshkën, më e keqe se vetë vdekja 
Ish vyshkja e tyre e ngadaltë, o zot. 

Ç’i gjatë ish ky dimër, ç’i pashpresë ish. 
Kinezët që s’duken më në udhëkryqë rrugësh 
Por vetë ata s’kanë vdekur: qelqe dritaresh 
Të stilit q’ata sollën vezullojnë ngriraz 
Duke dërguar ftohtësinë e tyre 
Mbi mijëra fytyra si prej maske kalimtarësh 

Sa kohë vallë do ti duhet 
Genit të racës atë maskë të shpëlajë. 
Apo në luftën e maskës me lëkurën 
Maska do të fitojë më në fund? 

Ç’i gjatë ish ky dimër, ç’i acartë ish, 
Mbi varrin e tiranit monoton 
Shiu po bie. 
Ka gjumë a s’ka nën dhè? 

Ç’i gjatë ish ky dimër, ç’i vrerosur ish. 
E lodhur pudra mbi fytyrën tënde. 
Nën pluhur tempujsh, 
i lodhur shpirti im.

 

 

Ti qave

Ti qave dhe më the me zë të ulët 
Se unë të trajtoja si prostitutë. 
Athere lotëve të tu s’ua vura veshin 
Të desha, pa e ditur se të desha. 

Veç një mëngjes të beftë kur u gdhiva 
Pa ty dhe bota krejt e zbrazët m’u duk, 
Athere kuptova ç’kisha humbur, 
Ç’kisha fituar kuptova gjithashtu. 

Më rrezëllinte si smerald mërzija, 
Dhe lumturia ngrysej si një muzg me re… 
Nuk dija kë të zgjidhja nga të dyja 
Sepse secila m’e bukur se tjetra qè. 

Se ish i tillë ky koleksion bizhush 
Që dritë e terr lëshonte njëkohësisht, 
Që njëqindfish etjen për jetën shtonte, 
Por dhe që vdekjen ndillte njëqindfish. 

 

Ti ishe për Mua

Ti ishe për mua e pamposhtur si Troja 
Troja që unë dot s’e pushtoja. 
Ti ishe për mua e pakuptueshme, 
Më e pakuptueshme se mbishkrimet etruske 

Vetëm në ëndrra, ah, në ëndrra 
T’i përqafoja flokët e dendura. 
Gaz më shumë ndjeja tek të pushtoja 
Se gjithë grekët kur ra Troja. 

Vetëm në ëndrra m’ishe e kuptueshme, 
Ti, e shtrenjta ime etruske.