Intervistë me Qëndrim Rijanin: Puna me aktorin është detyra kryesore e regjisorit

Lajme nga Maqedonia

Shfaqjet e vëna në skenën e regjisorit Qëndrim Rijani në skenat e Teatrit të Manastirit, Shqiptar dhe të Komedisë rrezatojnë energji të re teatrale, dramaturgji bashkëkohore, personazhe filigrani dhe skenografi moderne.

Takimin e parë me Qëndrim Rijanin e pata në “Shakespeare Fest” në Manastir vitin e kaluar, ku ai ishte i ftuar me “Tregtarin e Venedikut” të Shekspirit të realizuar nga teatri “Andon Zako Çajupi” nga Korça e Shqipërisë. Ishte një periudhë pasi ai tashmë kishte marrë çmimin për regjinë më të mirë në FSHP-në e 56-të “Vojdan Çernodrinski” në Prilep për shfaqjen “Arturo Ui”, të cilën e vuri në skenë në Teatrin Kombëtar të Manastirit.

Takimi i radhës u zhvillua në premierën e “Tre motrave” të Çehovit në Teatrin Shqiptar të Shkupit. Shfaqja fitoi çmimet për shfaqjen më të mirë, regjinë më të mirë nga Qëndrim Riani dhe muzikën më të mirë të kompozuar nga Trimor Domi në festivalin Moisiu.

Dhjetë ditë më parë pashë një tjetër performancë fantastike nga Riani. Me “Gratë në Kuvend” në Teatar Komedija konfirmon padyshim ndjeshmërinë e tij teatrale të freskët, krijuese dhe moderne.

Vitin e kaluar keni arritur të realizoni tre shfaqje të mëdha në teatro të ndryshëm. Filluat me “Arturo Ui” në Teatrin e Manastirit, më pas “Tre motrat” në Teatrin Shqiptar të Shkupit dhe në fund të vitit “Gratë në Kuvend” u shfaq premierë në Teatrin e Komedisë. Shfaqjet janë bazuar në tekste të Brehtit, Çehovit dhe Aristofanit. A është e rastësishme përzgjedhja e këtyre teksteve dhe autorëve?

– Si pasojë e pandemisë, në përputhje me kushtet dhe rrethanat, këto tre projekte me peshë dhe rëndësi të madhe u rreshtuan për realizim njëri pas tjetrit. Fillova me Teatrin e Manastirit, me një vepër të fuqishme në një teatër që gjatë procesit, por edhe me suksesin e shfaqjes, jo vetëm që më mundësoi të bëhem më i mirë, por edhe më mbushi me frymëzim për projektin e radhës.

Vazhdova me Teatrin Shqiptar, që është teatri im në shtëpi, me një projekt të veçantë në atë që më dha shumë mundësi për krijimtari, si në aspektin e burimeve njerëzore, ashtu edhe në infrastrukturën e re. Më në fund e përmbylla vitin me Teatrin e Komedisë, ku së bashku me bashkëpunëtorët arritëm të krijojmë një shfaqje që mbi të gjitha mendoj se do të lërë gjurmë në një projekt ndryshe në kompaninë mëmë.

Në Teatrin e Manastirit u vu në skenë vepra monumentale “Arturo Ui” e Brehtit
Zakonisht përzgjedhjen e autorëve dhe teksteve e nis nga mundësitë dhe shkaku që buron nga veprat. Kështu, në bashkëpunim me Teatrin e Manastirit, zgjodhëm “Arturo Ui”, një vepër monumentale me të cilën përmes aktorëve arritëm të ringjallim në skenë revolucionin e Brehtit. Gjithashtu, vepra “Tre motrat” doli për herë të parë në skenën e Teatrit Shqiptar.

Një vepër e fuqishme përmes së cilës besoj ia dolëm të përcjellim dhimbjen, monotoninë, por edhe lumturinë e Çehovit tek publiku dhe sollëm për herë të parë në Teatrin e Komedisë “Gratë në Kuvend” të Aristofanit. Ajo që i bashkon këto tre drama dhe këta autorë janë shkaqet me peshë që përmbajnë veprat.

Unë besoj në një teatër që i mbijeton kohërave duke qenë i hapur ndaj energjisë së re njerëzore – konceptuale dhe infrastrukturore
Në shfaqjet tuaja, në radhë të parë vihet re një punë serioze dramaturgjike në procesin e përgatitjes dhe shumë punë me aktorët? Çfarë do të thotë të punosh një shfaqje “në” dhe “sipas” tekstit të dramaturgëve të përmendur?

– Përsa i përket punës me aktorin, mendoj se kjo është detyra kryesore e regjisorit. Profesioni ynë u krijua për të ndihmuar aktorin të kalojë në një dimension tjetër. Puna me aktorin, ose më mirë, puna për të krijuar një hapësirë lirie që ai të “fluturojë” është “raison d’etre” (qëllimi thelbësor).

Përsa i përket tekstit, konkretisht Aristofani, babai i komedisë, për shkak të dimensionit kohor në gjuhën e tij dramaturgjike, është bërë i largët për publikun e sotëm. Por ajo që është bërë më e fuqishme në këtë hark kohor janë temat e saj. Kështu, në temat e Aristofanit, së bashku me Biljana Krajçevskën dhe aktoret, besoj se arritëm të sjellim një Aristofan të ri me tema të vjetra, jo 20 shekuj.

Shfaqja “Tre motrat” e Çehovit në Teatrin Shqiptar të Shkupit ka një reagim fantastik nga publiku.
Kastisti është jashtëzakonisht i rëndësishëm për çdo lojë. Në teatrin e Manastirit dhe atë shqiptar keni punuar pothuajse me të gjithë ekipin e aktrimit, ndërsa te “Gratë në Kuvend” në Teatrin e Komedias zgjodhët gjashtë aktore me breza dhe formime të ndryshme teatrore. Çfarë është thelbësore kur kastioni për një shfaqje të caktuar?

– Përveç disa normave “by the book”, që janë rregulla profesionale gjatë zgjedhjes së aktorëve, për mua është e rëndësishme të kemi edhe kimi profesionale përsa i përket mënyrës se si do të ecim në proces, por edhe për qëllimin që kemi le të arrijmë atë së bashku.

Shfaqja e fundit që Riani vuri në skenë në Teatrin e Komedisë është “Gratë në Kuvend” bazuar në Aristofani.
Kur vini në skenë shfaqjet, duket se dëshironi të dilni nga hapësira e teatrit të skenës klasike dhe ta përhapni shfaqjen në skena dhe hapësira të shumta. Per cfare qellimi?

– Mosha ime është ende në një periudhë në të cilën jam më shumë në kërkim të formave të reja teatrale që hapin horizonte të reja, sesa në rivendosjen e formave të vjetra që sjellin më shumë nostalgji. Gjithmonë përpiqem të përdor të gjitha mundësitë autoriale, aktoriale dhe skenike për të arritur produktin.

Unë besoj në një teatër që i mbijeton kohërave duke qenë i hapur ndaj energjisë së re njerëzore – konceptuale dhe infrastrukturore. Unë besoj se autorët e mëdhenj nuk janë të mëdhenj, sepse duhet t’i vendosim në të njëjtën formë siç ishin vendosur kur u shkruan, por se janë të mëdhenj sepse në veprat e tyre krijuan mundësi që ne sot vendosim dhe përjetojmë, duke i kombinuar me mundësitë që kemi ofruar nga koha në të cilën jetojmë.

Cilat janë sfidat e radhës në teatër që do të dëshironit të përballeni?
– Puna ime në teatër vitin e fundit në vendin tonë dhe një vit më parë jashtë vendit ka qenë aq intensive sa nuk më ka dhënë mundësinë të jem mjaftueshëm i gatshëm për të pranuar ftesat e radhës që më janë ofruar.

Kjo është arsyeja pse këtë vit i lashë vetes kohë për pak pushim dhe përgatitje. Viti i ardhshëm sigurisht që do të më rikthejë me autorë dhe kauza përmes të cilave do të përpiqem të mos zhgënjej publikun dhe kolegët që kanë krijuar besim tek unë.
(Biseda u botua në “Shtypi Kulturor” nr. 165, në botimin e shtypur të gazetës “Shtypi i Lirë” më 4-5 shkurt 2023)

/slobodenpecat