Fshati Zajaz dhe folklori burimorë nga Vehbi Haziri

Karakteristikat e këtij vendbanimi me prejardhje historike janë shumë të begatshme e sidomos në pikëpamjen e traditave specifike shqipatre siç janë: mikëpritja, besa, stabiliteti shembullor, trimëria, rezistenca ndaj regj imeve anti — shqiptare, si dhe shumë veti cilësore te kombit tonë.

Paralelisht, në këto të vërteta, Zajazi heroik në botën gjithëshqiptare në të gjitha anë:. i ka përhapur edhe tingujt e melosit burimor me këngët shqipe kërçovare si në: Kërçovë, por edhe Dibër, Gostivar, Tetovë, Strugë, Prilep etj.

Para disa vjetësh, në fshatrat e Gostivarit, dy zaja7as kanë qenë në një dasëm dhe kur dasmorët kanë dëshiruar që ata të këndojnë një këngë kërçovare, janë përgjigjur se s’jemi këngëtarë. Ndërkaq dasmorët ua kthejnë me fjalën: “Atëherë ju bur•a s’qenkeshit zaja7as”.

Në këtë anekdotë argumentohet se në çfarë niveli ka qenë adhurimi, ndaj melosit burimor në Zajaz, ku edhe masovikisht është real izuar me këngë të bukura shqipe.

Në realitet, në Zajaz edhe lindën tingujt e këngës shqipe kërçovare të interpretuara si nga grupet e burrave poashtu edhe nga ato të vajzave. Mjeshtrit e shquar të Zajazit, në shumë troje shqiptare por edhe jashtë Zajazit, me sukses e kanë prezentuar melosin popullor fenomenal të Kërçovës.

Më vjen shumë keq që s’kam njohuri për rapsodët veteranë para vitit — 1940 — dhe për këtë shkak do të përqëndrohem në interpretuesit shembullor që edhe unë vetë (si entuziast i këngës shqipe), e pata nderin t’i dëgjoj dhe t’i shoqëroj. Me shumë respekt, lexuesit vetëm do t’i kujtoj në personalitetin e vetëm disa prej tyre, (që i kam ende në kujtesë) siç ishin: Rihan Dedja, Abidin Hajvazi, XhaAdemi, Xha Sefa, Xha Kasami, XhaHatemi, Xha Mefaili me djalin Vahitin, Osman Banku, Sefë Rushiti, Shukriu, Ardi etj.

Ndërsa ndër gjeneratat e reja si: Llani, Ramazani, Vahid Koxha dhe të tjerë, që me kënaqësi këndonin këngë me motive: patriotike, kreshnike, historike, të kurbetit, tradhëtie, si dhe ato të dashurisë (sevdaje). Të theksojmë se solistët dhe grupet nga 1+3, këngëtarëve për çdo tekst të këngëve mirë të ushtruara, kompononin edhe melodinë — mekamin specifik për çdo këngë, edhe me zërat polifonikë të grupit +3 të bashkuar në tingujt e një zëri.

Pra, në Zajaz nga shumë këngë të epokës së vjetër dominojnë: “Beno Bajralctari”, “Emin Mixha”, “Pasho Muja”, “Djemt e Ferhat Pashës”, “Sadin Selmani”, “Kalosh Lazam Dani”, “Sefer Zajazi”, “Xhemë Shabani”, “Hasan Islami”, “Ky Zajazi”, “Harta me dalë”, “Meteliku”, “Yzbashi i ri”, “Nezir Koxha”, “Sulaj vogël”, “Vijn Kamjanet”,”Pasha Mujin e Ramazanit”, si dhe shumë të tjera që fatkeqësisht disa këngë me melodi shumë interesante i ka mbuluar harresa. Poashtu në Zajaz në mënyrë profesionale është zhvilluar edhe grupi vallëzues i djemve dhe vajzave.

SH.K.A “Xha Rexha” në krye me vallzuesit e klasës së lartë siç janë: Zylbehar Zylbehari, Agim Rushiti, Vahit Koxha dhe shumë të tjerë, marrin pjesë në festivale, koncerte dhe me shumë sukses e përfaqësojnë Kërçovën me të cilën krenohemi jo vetëm ne si kërçovarë por mbarë bota gjithëshqiptare. Pra, vendlindja e patriotëve tanë: (dy Mefailat, Sadini, Kaloshi, Seferi, xha Rexha, Mehmeti, si dhe strategu legjendar i UÇK — së — Ali Ahmeti), kanë dhënë maksimumin historik për kauzën kombëtare — shqiptare për çka edhe më shumë respekt e falënderojmë Zajazin krenar.