Bajroni për shqiptarët: Nuk ka popull më të frikshëm për fqinjët përreth..!
“Tek arnautët dhe shqiptarët , -shkruan Bajroni,(1) -më bën përshtypje vecanërisht ngjashmëria me malësorët skocezë, për nga veshja , qëndrimi dhe mënyra e të jetuarit. Malet e tyre më kujtojnë Kaledoninë, me një klimë më pak të egër .
Kilti(2) i tyre, megjithëse i bardhë, format e thata dhe të zhdërvjellta të trupit, dialekti i tyre me bashkëtingëllore si të keltëve, zakonet e tyre luftarake, gjithshka më sjell ndërmend viset e Morvenit. Nuk ka popull më të urryer dhe më të frikshëm për fqinjët përreth sesa shqiptarët.
Grekët i shohin si fare pak të krishterë, kurse turqit fare pak si myslimanë. Ndër zakonet e tyre mbizotëron ai i presë, ndaj të gjithë mbajnë armë. Arnautët , malazezët(3) , himariotët e gegët janë të njohur për dinakërinë e tyre ,ndërkaq pjesa tjetër ndryshon mjaft në zakone ,dhe shumë në karakter.
Për aq sa munda t`i njoh nuk kam për ta veç lavde… …Kan një pamje të bukur; ne hasëm midis Delvinës e Libohovës gratë më të adhurueshme që kam parë ndonjëherë , ndërsa po rregullonin rrugën e prishur nga përrenjtë . Të ecurit e tyre ka dicka me të vërtetë teatrale , por kjo vjen pa dyshim nga palltoja apo manteli që u varet mbi njërën shpatull (4).
Flokët e gjata na kujtojnë gratë Spartane, kurse guximi i tyre në luftën partizane (5) kalon cdo cak … Ndonëse tek grekët ekziston njëfarë kalorësie, nuk kam hasur kurfarë kalorësie për të qenë tek shqiptarët.
Disa prej tyre preferojnë shalat angleze , por nuk rezistojnë dot për kohë të gjatë. Kurse kur shkojnë më këmbë, s`ka lodhje që mund t`i mposhtë.
1)Udhëtimet e Cajld Haroldit –shtesa e këngës së dytë -Vini re faktin që Bajroni bën një ndarje midis arnautëve dhe shqiptarëve ,ndarje që historiografia e mëpasme e ka zhdukur, duke vënë thjeshtë në dukje se arnaut ishte termi turk për shqiptarët në përgjithësi.Me sa kuptohet nga teksti në vijim, me ARNAUT ,Bajroni nënkupton arvanitasit (banorët e Shqipërisë së poshtme), ndërsa me shqiptarë nënkupton pjesën tjetër.
2) Kilt-kështu e quajnë skocezët fustanellën e tyre.
3) Me Malazezë Bajroni nënkupton popullsinë shqiptare të Malit të Zi (Malësinë e Sharrit, etj…). Ashtu sin ë rastin e vënë në dukje në shënimin e kësaj faqeje , identifikimi I shqiptarëve të Malit të Zi me termin Malazezë ,prespozon në mbizotërim thuajse të plotë të popullsisë shqiptare në ato vise edhe në kohën e poetit të famshëm.
4)Zbukurimi më i bukur i grave shqiptare është një shami e qëndisur me lule të arta. Filli i artë dhe i argjendtë për qendisje u vjen nga Viena.
5)Për të shmangur keqkuptimet nënvizojmë se tamam kështu shkruhet në tekstin italisht të vitit 1847-guerra di partigiani/Me sa duket ky term është shumë më i vjetër nga se pandehet këtu tek ne.
/InforCulture.info
