Vallja kërçovare nuk është “Kiçevsko Oro”..

Këngët kërçovare janë ato vlera të burimit kërçovare, të cilët përveç karakteristikave shumë të veçanta , nga të gjitha këngët tjera, të trojeve shqiptare, janë edhe dëshmitarët që theksuan lashtësinë arkaike të burimit iliro-pellazgjian etnik të këtyre trojeve, njëherit përshkruan historinë ndër shekuj, por ato e shoqëruan edhe e mbajtën gjallë tërë popullatën e këtyre trojeve .

Këto këngë asaj kohe, por edhe deri kah vitet e 90-ta të shekullit të kaluar, u kënduan nëpër odat, këmbë kryq, në grupe, ku çdo grup përbëhej nga tre apo katër këngëtar ,pa shoqërim të instrumenteve burimore,me karakteristikë kryesore të diafonisë së saj. Këndohej madje, prej orëve të mbrëmjes, e shpesh herë, deri në mëngjes,që paraqite një lodhje të madhe për këngëtarët.

Kjo ka rëndësi të madhe, me që gjatë pauzave të këtyre grupeve burimore, në të shumtën e rasteve, në gëzimet familjare, pronarët kishin të ftuar edhe muzicientë rom me instumente, për të vallëzuar, dhe për ti ndarë gëzimet familjare. Ato ekzekutonin valle të ndryshëme, si ajo : e Bilbilave, e Toskës, e Dibrës, e Ibraim Hoxhës , vallja e Rëndë, Çame, etj.

Tash gjatë pauzave të grupeve të këngëtarëve shqiptar nëpër dhoma, instrumentistët rom të cilët edhe e flitnin atëherë gjuhën shqipe, në gëzimet familjare, si punëtor, por edhe si argat në tokat e tyre, i dëgjonin këto këngë të bukura me një vëmendje të veçantë, sidomos këngëtarin udhëheqës me ato tërheqjet shumë specifike, pastaj të tjerët duke mbajtur iso, apo mbajtësit e intonimit bazë. Kështu ishin këngëtarët si Kamerr Bllaca, Ferat Kaleshi, Xhevit Sadiku e shumë të tjerë, që janë në të vërtet meritor për tërë këtë pasuri të madhe kërçovare.

Instrumentistët rom, të prirur me aftësitë e tyre muzikale me zurla,e më vonë klarinetë e saksofon, i absorbuan këto melizmatika dhe mjeshtëri e specifika vokale të këngëtarëve burimor kërçovarë, duke i vënë në shërbim të ndjenjës për shprehjet emocionale në muzikën e “tyre”, dhe duke i llogaritur madje edhe si “personale”.

Kështu është rasti me vallen e “Kërçovës” – respektivisht ,, Kiçevsko”, e cila njihet mirë tek valltarët këtu në Kërçovë, të etniteti romë, turk dhe shqiptar. Kjo valle rrallë vallëzohet nga etniteti rom, meqë është valle e rëndë. Kjo vallëzohet kryesisht tek shqiptarët dhe turqit .

Është me interes të theksohet, se kjo valle nuk haset edhe tek etniteti maqedonas. Ku tek këto të fundit valle me ritmikë të këtillë, nuk ekziston (makedonski ora.mk; vikipedia.org). Arsyeja e mos njohjes së kësaj valleje, tek ky etnitet , është sepse ato nuk thirreshin asaj kohe, por edhe më vonë, në ahengjet e ndryshme familjare shqiptare.
Vallja e,, Kërçovës” është valle shumë e ngjashme, me këngën burimore kërçovare ,,Hajde Myzhde Shokë Çeli Pranvera” varianti i mbretit të këngës burimore kërçovare Ferat Kleshi-Lati , e cila për nga ritmika është 7/8, me tempo të ngadalshëm, vija muzikore, është po thuajse e njëjtë, me ca dallime të vogla, por edhe e përafërt edhe me shumë këngë të tjera si ,,O bylbyl në kafas të argjent” nga Bexhet Jagodini, ” etj.

Një dëshmi tjetër bindëse, e aneksimit së origjinalitetit të kësaj vallje, flet edhe , mënyra e ekzekutimit të valles, si në të dëgjuar ashtu dhe në të vrejtur. Ajo në të vërtetë është një diafoni kërçovare grupore, me që njëri instrument mban vetëm iso (në formë bordun ) , ose si i themi ne, zërin e mbajtjes, ndërsa tjetri, e heq, e qa, apo e vajton si themi ne këtu në Kërçovë.

Kjo është identike me grupet burimore të këngës së lashtë kërçovare, d. m. th. kësaj mund ti themi tash lirshëm copy-paste. Pra kjo tregon të vërtetën e plaçkitjes së audio-vizuelitetit të mënyrës e të kënduarit, dhe origjinalitetit të këngës burimore kërçovare.

Kjo valle, tash më i ka kaluar edhe kufijtë e atarit gjeografik të Kërçovës, dhe Maqedonisë Perëndimore . Kjo, tash më është mjaftë prezentë edhe në qytetet tjera të Maqedonisë Lindore, madje edhe në televizionin Turk Tv Rumeli të Stambollit në Turqi.

Argument tjetër i aneksimit paraqet edhe ajo se romët në shumë qytete të Maqedonisë si në Ohër,Prespë,Dibër, Strugë dhe Tetovë e flasin dhe këndojnë në gjuhën shqipe ,ndërsa në Kërçovë,Shkup,Gostivar etj, në gjuhën maqedone. Ato atje, bukur i këndojnë këngët dhe i vallëzojnë vallet e midisit jetësor gjeografik, si këngët e jugut dhe ato të Shqipërisë së mesme,respektivisht në qytetet tjera ato maqedone.

Pra kjo është dëshmia që tregon se tek nacionaliteti rom janë të preferuara, ato këngët dhe valle të atyre midiseve gjeografike, ku ato jetojnë dhe veprojnë.

Nga e gjithë kjo konkludohet fakti dhe dëshmia bindëse se, sikur etniteti rom këtu në Kërçovë ta zotëronin në kohën e sodit gjuhen shqipe, sikurse në qytetet tjera si Dibër,Strugë,Ohër dhe Prespë atëhere sigurisht që vallja “Kiçevsko” do të quhej vallja e ,,Kërçovës” apo ,,Kërçovarja” .

Këngët ,, rome”, si që i quajnë ato vetë si psh; ,,Naxifojca Majka” ; ,,Qe te prasham babo” etj .Në këtë variant e të kënduarit nga popullsia rome, shtrur dhe me një ritmikë të rëndë, nuk hasen në asnjë komunë tjetër këtu në Maqedoni .Kjo tregon se edhe këto këngë sigurisht janë aneksuar, apo përkthyera nga gjuha shqipe por, ndoshta edhe kultivimi i tyre nga vet romët, me tipare të midisit gjeografik respektivisht, melosit burimor shqiptarë kërçovar. Ky melos nga popullsia rome në komunat tjera të Maqedonisë pëlqehet aq shumë,si diçka shumë e veçantë dhe specifike nga trevat tjera këtu në Maqedoni .

Kështu e veçantë dhe me karakteristika interesante në mbarë trojet shqiptare,por edhe më gjerë paraqet kënga e bukur burimore arkaike kërçovare. Ku me këtë pajtohen, edhe shumë autorë të ndryshëm nga trojet etnike mbarëkombëtare .

Edhe vetë të konsultuarit, gjatë eksplorimit të popullsisë të etnitetit rom, lidhur me vallen në fjalë, pranojnë një realitet të këtillë objektiv. P. sh. z.Emin Mamudoski i nacionalitetit rom,autor i disa librave dhe këngëtar këtu në Kërçovë, midis tjerash shprehet, se vallet dhe këngët me ritmikë të rëndë nuk janë tonat .Tek ne dihet mirë se cilat janë. Ne kemi këngët dhe vallet me një ritëm të shpejtë dhe dinamikë mjaft të fortë.

E veçantë e këtyre aneksimeve , por që e ruajti origjinalitetin e saj, dhe që u bëri ballë shtrembërimeve të të tjerëve, është rasti me këngën e ,,Shtatë Bilbilave”, respektivisht vallja e ,,Bilbilave” . Kjo këngë e ruajti identitetin e saj,ku edhe sot është e pa prekur. Ajo është e njejtë, si në të kënduar pa instrumente, ashtu edhe e shoqëruar me ato, pa asnjë ndryshim, pra edhe si këngë ,por edhe si valle burimore në rajonin e Kërçovës.

Edhe kjo valle respektivisht këngë, është tregues i paralelizmit të transformimit dhe aneksimit të valles në fjalë ,por kjo u ruajt në kontinuitet,sigurisht për shkak të ritmikës së saj specifike si këngë.

Është me keqardhje të theksohet se këto valle të bukura burimore si e ,,Bilbilave” : “e Kërçovës “ dhe të tjerat me taban kërçovarë, fatkeqësisht vallëzohen vetëm nga gjeneratat më në moshë ,dhe thuajse aspak nga gjeneratat e reja,që do të thotë është orientuar jo kah ruajtja, por kah zhdukja.

Thënë thjesht, dihet mirë se cilët janë vallet e etnitetit të romëve, të ardhur nga Penxhabi i Indisë, apo nga Egjipti ,sipas deklarimit të tyre. Janë ato këngë që ne i hasim ,dhe i vërejmë e i dëgjojmë në shumë filma Indianë, apo thjeshtë thënë tallavonçe.

Këto valle dhe këngë të ndryshme të burimit kërçovar, me një studim edhe më dinjitoz, nga muzikologët e ndryshëm profesional, sigurisht se do të sjellin sqarime dhe eksplorime shumë më interesante, për vlerat shumë të çmuara të këtij resursi, në kulturën e artit kërçovar dhe mbarëkombëtar.

Shkruar nga prof. Bexhet Jagodini