“Shqipja dhe Europa”, çka janë kërkesat e kohës? Nga Izer Maksuti

Kush janë mundësitë, përparësitë dhe rreziqet e shqipes sot në Europë? Si të përmirësojmë statusit e gjuhës shqipe në rajon dhe Europë? Çka duhet bërë që të rrisim kulturën e gjuhës, të zotërojmë më mirë shqipen? Si të ruhet, mësohet dhe mos harrohet gjuha shqipe nga mërgimtarët tanë në diasporë? Si ta kultivojmë dhe mbështesim, traditën e studimit të shqipes dhe shqiptarëve, nga studiuesit e huaj?

Dihet që kemi një ndërlidhje të ngushtë në mes të folësve dhe gjuhës së tyre. Statusi i përdorueseve të një gjuhe përcakton edhe statusin e saj. Ashtu siç është gjendja e shoqërisë shqiptare, ashtu është edhe gjendja e gjuhës shqipe. Si është imazhi i shqiptarëve kudo, ashtu është prestigji i shqipes.

Gjendja e shqipes sot, si gjuhë e ndaluar ndër shekuj, me gjithë ankesat tona, në këtë fillim të mijëvjeçarit të tretë, kurrë nuk ka qenë më e mirë, as për nga numri i folëseve, mendohet të jenë mbi 7 milionë, as për nga statusi zyrtar që ka: shqipja është gjuhë e vetme zyrtare në Republikën e Shqipërisë, gjuhë e parë zyrtare në Republikën e Kosovës, gjuhë e dytë zyrtare në RMV, ajo gëzon statusin e gjuhës pakicë në disa komuna në Mal të Zi dhe Serbi, flitet dhe mësohet nga një numër i madh shqiptarësh të diasporës sonë në disa vende të Bashkimit Europian dhe në më shumë vende të zhvilluara të botës, ku punojnë dhe jetojnë shqiptarët.

Këtu në RMV, pas kthesës së 2001, dhe sidomos pas miratimit të Ligjit të Përdorimit të Gjuhëve, nga janari 2019, kemi përmirësim të statusit zyrtar të shqipes, por duhet të punohet me këmbëngulje edhe në zbatimin e plotë të këtij ligji, që të kemi si normë dygjuhësinë në vend, me të gjitha funksionet në shoqërinë e sotme.

Shqipja standarde, si gjuhë e përbashkët e kombit shqiptar, mbetet mjeti më i përshtatshëm për komunikim mbarëkombëtar, që i plotëson të gjitha funksionet e një gjuhe bashkëkohore. Për këtë arsye, te çdo shqiptar, duhet ngritur vetëdija gjuhësore, të shtohet kujdesi qytetar për gjuhën shqipe. Shtetet tona, si përdoruesit kryesor të shqipes, pasi e kanë atë si gjuhë zyrtare, dhe gjuhë të punës, në çdo fushë shoqërore, e kanë për detyrë të kujdesen dhe mbrojnë gjuhën shqipe.

Ndryshimet e shpejta të kësaj kohe, me teknologji të re, ndikimi i tepër i anglishtes dhe i disa gjuhëve fqinje, vërshimi i madh i fjalëve të huaja të panevojshme, nëse nuk krijohen masa mbrojtëse, pas një kohe të shkurtër mund të bëhen rrezik serioz për gjuhën shqipe. Nisur nga ndikimet dhe ndryshimet të mëdha të kohës së sotme, që prekin edhe shqipen, ne shqiptarët, sot më shumë se kurrë, e kemi të domosdoshme, zhvillimin, përmirësimin dhe përsosjen e gjuhës shqipe.

Edhe miratimi i ligjeve për mbrojtjen e gjuhës, nuk do të ishte i tepërt dhe jashtë koncepteve europiane për ruajtjen, zhvillimin dhe kultivimin e gjuhës amtare.
Edhe ne shqiptarët duhet të mësojmë nga politikat europiane të mësimit dhe përhapjes së gjuhës, duke nisur nga shembujt më të suksesshëm, si ai i mësimit të anglishtes me Këshillin Britanik (British Council), përhapja e frëngjishtes përmes Aleancës Franceze (Alliance Française), si dhe përhapja e kulturës gjermane dhe mësimi i gjermanishtes në mbi 100 vende të botës nga Instituti Gëte (Goethe-Institut).

Bazuar në realitetin e ri më të favorshëm për ne shqiptarët dhe gjuhën tonë, në këtë fillim të dekadës së tretë të shekullit 21, me ekzistencën e shteteve tona, me këtë numër të madh të shqiptarëve në shtetet e ndryshme të Bashkimit Europian, përse të mos kemi edhe ne shqiptarët një Institut shqiptar, të formatit të tillë (do të ish dashur të emërohet sipas njërit prej korifenjve të letrave shqipe), që do të vepronte në kryeqendra të Europës dhe botës.

Zhvillimi i shqipes duhet t’i përshtatet rrethanave të ndryshme të kohës së sotme. Na duhet ndërgjegjësim qytetar e kombëtar për rolin identitar që ka gjuha e përbashkët shqipe, e kemi të domosdoshme të rrisim nivelin e kulturës së gjuhës.

Mungesa e kulturës së gjuhës, moszotërimi i normës gjuhësore, lëshimet dhe gabimet e shumta gjuhësore, e tërë kjo ndikon në uljen e prestigjit të gjuhës shqipe. Me këtë gjendje dhe rënie të përditshme të nivelit të kulturës gjuhësore, kërcënohemi nga gjymtimi gjuhës dhe humbja e saj. Për këtë arsye e kemi të domosdoshme të përkujdesemi për përdorimin e drejtë të gjuhës shqipe në institucione, në administratë, në shkolla, e kudo. Roli i shkollës dhe medies në këtë proces kompleks duhet të jetë parësor, por mjerisht, pikërisht këta dy institucione kryesore të shoqërisë sot, kanë rënie të kulturës së gjuhës, tregojnë moskujdes ndaj saj dhe kanë përdorim të gabuar të normës drejtshkrimore të shqipes. Pjesë e këtij procesi vetëdijesimi duhet të jetë edhe mbështetja e mësimit të gjuhës shqipe, dhe përkrahja e shkollave shqipe në diasporë.

Meqë gjuhët janë pasuri për çdo individ, atëherë edhe mësimi dhe zotërimi i shqipes, si gjuhë amtare, gjuhë e prejardhjes, është pasuri shtesë edhe për mërgimtarët tanë, shqiptarët e diasporës. Në mërgim, krahasuar me vendet amë, nga brezi i ri, shqipja përdoret gjithnjë e më pak, vetëm në situata joformale, në familje, gjatë takimeve shoqërore me bashkatdhetarët, por nuk mësohet në shkollë, as si mësim plotësues.

Përmes mësimit të shqipes jashtë vendit, sidomos në vendet e Bashkimit Europian, në Britani dhe në SHBA, dhe me përshpejtimin e anëtarësimit të vendeve tona në BE, do të rritet statusi dhe do të përmirësohet dukshëm prestigji i shqipes në Europë dhe botë. Ne nuk duhet të harrojmë se sa shumë shqiptarë kemi jashtë trojeve tona shekullore! Me rëndësi të veçantë është mbështetja e tyre, për atë duhet të shtohen përpjekjet për ruajtjen e gjuhës shqipe në mesin e diasporës shqiptare në vendet e Bashkimit Europian.

Për atë ne shqiptarët në këto rrethana të reja të zhvillimit në Europë, e kemi më se të domosdoshme të zhvillojmë politika të përbashkëta gjuhësore, të tre shteteve tona, ku shqipja është gjuhë zyrtare, dhe gjuhë pune, si dhe të përkujdesemi për të drejtat gjuhësore të shqiptarëve në Mal të Zi, Luginën e Preshevës dhe në diasporë. Të bashkëpunohet për ngritjen e prestigjit të shqipes, për përmirësimin e statusit të saj, në RMV, por edhe në vendet tjera të rajonit, ku ajo ka statusin e gjuhës pakicë, Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës në Serbi. Kërkohet shtimi i debatit për këto çështje dhe rritja e studimeve të shumta, në fusha të ndryshme, më të thella, e të plota për gjuhën tonë. Të punohet në shtimin dhe mbështetjen e institucioneve të studimeve albanologjike në qendrat e ndryshme të Europës, sidomos në shtetet gjermanishtfolëse: Në Vjenë, Cyrih, Mynih, Berlin, Jena, Regensburg etj.

Të shtojmë shkollat e mësimit të shqipes në diasporë. Por jo vetëm si numër, ato duhet të bëhen sa më funksionale, me nivelin e duhur, me certifikime të vlefshme dhe me përfshirjen e sa më shumë fëmijëve që gjuhën shqipe e kanë gjuhë amtare.
Institucionet tona akademike duhet të punojnë për ngritjen e nivelit të procesit mësimor, organizimin e mësimit dhe certifikimin e gjuhës shqipes sipas Kuadrit të Përbashkët Europian të Referencës për Gjuhët. Rritja e statusit të shqipes dhe të përmirësimi i prestigjit e saj, do të ndikonte në përmirësimin e imazhit të shqiptarëve, si përdorues të saj. Pasurimi i saj, rritja e funksioneve shprehëse, standardizimi i terminologjisë, faktorizimi i shqipes, për komunikim ndërkombëtar në Europë, në SHBA etj., ngritja e kulturës së gjuhës, do duhej të ishin disa prej detyrave të shoqërisë shqiptare. Gjuha shqipe na bashkon si komb shqiptar, ajo ishte, është dhe do të mbetet, simboli kryesor i identitetit tonë kombëtar.

/(koha.mk)