Xhelku Maksuti jeta dhe veprat

Kërçovari i Bukureshtit, Dr. Xhelku Maksuti, u lind në Plojesht, më 8 Mars 1931 vdiq 14 Dhjetor 2018, nga një baba shqiptar dhe një nënë rumune. Shkollimin fillestar, sekondar dhe special në fushë të teknologjisë së naftës dhe gazeve, i kreu në vendlindje, ndërsa Fakultetin e Historisë në Universitetin e Bukureshtit (1956). Në vitin 1948, mban kumtesën e parë mbi Ditën e Flamurit shqiptar në Bukuresht. Në vitin 1980, mbron në Bukuresht tezën e doktoratës me titull “Lëvizja e rezistencës shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore”, rast me të cilin iu dha titulli “Doktor në Shkencat e Historisë”. Vlen të përkujtohen dhjetëra manifestime masive që organizoi në Bukuresht, Konstancë e qendra tjera, në funksion të afirmimit të diasporës dhe lidhjeve shqiptare me botën rumune.

I konsideruar nga ata që e kanë njohur si një ikonë e kulturës shqiptare në mërgim, profesor Maksuti (Dalaj Lama i shqiptarëve të Rumanisë), gjatë jetës së tij ka ndjekur shembujt e shenjtë të rilindësve tanë, duke e afruar, bashkuar dhe afirmuar komunitetin shqiptar, duke e përforcuar miqësinë konkrete ndërmjet Rumanisë dhe Shqipërisë, duke botuar në Rumani, Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni, qindra studime dhe artikuj shkencorë mbi lidhjet rumuno-shqiptare. Për veprimtarinë e tij shkencore, Tirana zyrtare e ka nderuar para 20 vitesh me Urdhërin Naim Frashëri. Falë intervenimeve tona dhe të Pleurat Sejdiut, ish presidentja e Kosovës, Zonja Atifete Jahjaga, gjatë mandatit të saj e nderoi me një Dekoratë Presidenciale.

Përveç Viktor Eftimiut dhe ambasadorëve të Shqipërisë, gjatë jetës së tij ka njohur veteranë të komunitetit shqiptar të Rumanisë, si Nik Pema, Dhimitër Kristo Rëmbeci, Rexhep Asllani, Nikollaq Zoi, Dhimitër Polena, Nikolla Xhamo, të mbesat e Asdrenit (Olimpia dhe Elena Dragoni), shqiptarë të famshëm, si Ismail Kadareja, Eqrem Çabej, Thoma Kacori, Ali Hadri, Rexhep Ismajli, Ymer Jaka, Antonio Bellusçi, Ismet Dërmaku, Fadil Sulejmani, Shefqet Sejdiu, Papa Gjon Pali i Dytë, presidentë shtetesh si, Sali Berisha, Rexhep Mejdani, Aleksandër Mojsiu, Ion Iliescu, intelektualë tjerë, si Aleksandër Stipçeviq, Sali Bashota, Niku Konstantini, Basri Çapriqi, Fehmi Kelmendi, Adriana dhe Sherban Tabaku, Pleurat Sejdiu, Jeton Kelmendi, Kurtesh Devaja, Alush Kamberi, Hajro Hajra, Muharrem Idrizi, Florin Ramadani etj.

Dr. Maksuti shquhet si autor kontributesh shkencore të historisë moderne rumune dhe universale. Disa nga studimet e tij e kanë parë dritën e botimit në revistat prestigjioze Magazin istoric, Studime historike, Gjurmime albanologjike dhe Historia. Është koautor i vëllimeve Rezistenca evropiane gjatë Luftës së Dytë Botërore, vëll. I (1973), Afirmimi i shteteve te pavarura e të bashkuara kombëtare në Evropën Qendrore dhe Juglindore, 1821-1923 (1979). Në Maj të vitit 1990, themeloi me një grup veteranësh shoqatën Bashkësia Kulturore e Shqiptarëve të Rumanisë (BKSHR), me një numër të panumërt aktivitetesh dhe botimesh. Në gusht të vitit 1993, themelon dhe boton serinë e re të revistës Albanezul / Shqiptari, duke dhënë kontribute konkrete për botimin e qindra numrave të kësaj tribune të famshme, si dhe të dhjetra veprave shkencore dhe letrare autorësh shqiptarë dhe rumunë, në kuadrin e BKSHR-së.

Vlen të ripërkujtojmë faktin se në vitin 1995, profesor Xhelku Maksuti organizoi simpoziumin mbi 400 vjetorin e ardhjes masive të 15 mijë shqiptarëve në veri të Danubit (1595). Në vitin 1999 dha kontribut të denjë për organizimin e një manifestimi dinjitoz në shenjë solidariteti me Kosovën, NATO-n dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës (31 Mars). Fati i Bashkësisë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë filloi të „shuhet” që nga viti 2001, sepse një vit më parë doli në skenë një organizatë fantasmagorike (Shoqata Liga e Shqiptarëve të Rumanisë), pa asnjë shqiptar në gjirin e saj, e udhëhequr nga një deputete antikosovare (Oana Manolescu), e cila manipuloi mbi dhjetë vjet me buxhetin qeveritar në emër të interesave meskine dhe merkanteliste (1996-2016).
Në ndërkohë, profesor Maksuti botoi mijëra ekzemplarë të vjetarit Albanezul, me vlera të larta albanologjike, historike dhe letrare, si dhe këto vepra: Historia e Komunitetit Shqiptar të Rumanisë (Kriterion, Bukuresht, 1992), Mbi shqiptarët dhe Shqipërinë (Ararat, Bukuresht, 1995), Nën shenjën e shqiponjës (Ararat, 2001), Historia e Shqiptarëve të Rumanisë (Kriterion, 2003). Një nga meritat e tij të veçanta është fakti se e lansoi idenë për botimin e serisë së re të revistës „Kosova” në Bukuresht, e themeluar në vitin 1932 nga gazetari korçar Gjergj Bubani. Revista respektive botohet rregullisht që nga viti 2010. Nga projektet e parapara për botim, Zt. Maksuti kishte një vepër për Skënderbeun në gjuhën rumune, një libër për Kosovën, një tjetër për Ibrahim Temon, etj. Jeta e të vdekurve gjendet në kujtimet e të gjallëve. Qoftë i paharruar kujtimi i tij! (Baki Ymeri, Bukuresht, 14 Dhjetor 2018)

Në Bukuresht, pranë varrit të mbretit të parë të Shqipërisë
Në kuadrin e Kishës Evangjelike të Bukureshtit (strada Luterana), në anën e mëngjër të altarit, nën një pllakë mermeri gjendet i varrosur Wilhelm de Wied, Mbreti i parë i Shqipërisë indipendente, nip i mbretëreshës Elisabeta të Rumanisë.

Kush është Wilhelm de Wiedi dhe çfarë rëndësie ka varri i tij në një kishë të Rumanisë?
Pas Kongresit të Paqes në Berlin (1878), që i pat debatuar rezultatet e luftës ruso/rumuno/turke të vitit 1877-78, në Juglindje të Evropës u krijua një situatë e re gjeopolitike. Shqiptarët, si dhe arumunët, ishin të vetmit që nuk kishin një shtet të vetin, duke vazhduar të mbeten nën dominimin e Perandorisë Osmane, prej nga dhe ideja e krijimit të një shteti shqiptaro-vllah që pasonte të krijohej me ndihmën e Rumanisë.

Në mbarim të luftës së parë ballkanike, kur popujt e krishterë të Ballkanit përfituan një sukses të ri ushtarak kundër turqve, shqiptarët, pas disa kryengritjesh, do ta shkundin edhe ata thundrën e dominimit osman prej rreth pesë shekujsh, duke e shpallur pavarësinë e Shqipërisë në qytezën bregdetare të Vlorës (1912). Por, ky shtet i ri indipendent ballkanik, përfshinte vetëm një pjesë të territorit të banuar me shqiptarë që gjendej në atë kohë nën pushtimin osman. Kështu shpjegohet fakti se disa territore me popullatë shumicë shqiptare të ndodhura nën kompetencën e shteteve tjera ballkanike mbetën jashtë kufijve të Shqipërisë.

Madje, edhe në këto kondita krijimi i shtetit të ri indipendent i pat shqetësuar vendet fqinje që aspironin ndarjen mes vendi të tërë territorit shqiptar. Në këto rrethana, “çështja shqiptare” do të debatohet në Konferencën e Londrës të ambasadorëve të gjashtë fuqive të mëdha evropiane (Anglia, Franca, Rusia, Austro/Hungaria, Italia dhe Gjermania). E hapur më 17 dhjetor 1912, kjo pasonte të vendosë statutin internacional të Shqipërisë, organizimin e shtetit të ri dhe përcaktimin e kufijve të saj. Punimet e Konferencës vazhduan në vitin 1913, vendimi final i njohjes së Shqipërisë duke u marrë më 29 korrik, edhe pse Turqia mohonte të drejtën e saj ndaj Shqipërisë qysh më 30 maj 1913.

Një komision ndërkombëtar i kontrollit, i formuar nga përfaqësues të gjashtë fuqive të mëdha evropiane dhe një nga ana e qeverisë së përkohshme shqiptare të Vlorës, do të vëzhgojnë vendimet e marra në Londër, ndër të cilat edhe atë të ardhjes në fron të Shqipërisë të Princit gjerman Wilhelm de Wied, edhe pse kishte edhe pretendentë të tjerë: një osman fisnik, një tjetër italian nga familja e Kastriotëve dhe princi rumun Albert Gjika. Do të duhej të shtojmë faktin se Rumania, përmes intervenimit të diplomatit N. Mishu, e përkrahu njohjen ndërkombëtare të pavarësisë së Shqipërisë në kuadrin e Konferencës së ambasadorëve të Londrës në bazë të një dokumentimi të sinqertë lidhur me viset e banuara me shqiptarë në Ballkan.

Para se ta pushtojë fronin e Shqipërisë, princi Wilhelm de Wied u konsultua në Kështjellën Pelesh, në Sinaja, edhe me profesorin Nicolae Iorga, duke i kërkuar udhëzime. Dijetari rumun ia tërhoqi me seriozitet vëmendjen lidhur me vështirësitë që do ti hasë në Shqipëri, sidomos lidhur me mentalitetin e tipit oriental të trashëguar nga dominimi i administratës osmane të vendit. Mbreti Carol I i Rumanisë e pat përkrahur kandidaturën e Princ Wiedit jo vetëm si nip i bashkëshortes së tij, por edhe duke e njohur faktin se në Shqipëri kishte edhe arumunë. Me natyrën e saj poetike, Mbretëresha Elisabeta e Rumanisë e përshkruan Princin si një hero nga një fis fisnik (“në thellësi të pyjeve, në Rajna, gjendet trungu nga kemi shkëputur një degë. Ky trung ka degë të panumërta të fuqishme, njërin do tua japim juve dhe ai do të jetë udhëheqës”), ndërsa shtypi rumun do të botojë reportazhe nga Shqipëria. Në “Gazeta Iustrata” shkruhej: “Shqiptarët, përmes vullneti të Evropës, formojnë sot një komb të bashkuar në një shtet të organizuar, me një sundimtar të fisëruar me familjen tonë”.

Kështu, në vitin 1914, Pinci gjerman Wilhelm de Wied ngjitet në anijen austro-hungareze të luftës “Taurus”, e shoqëruar nga njësi të flotës italiane, angleze dhe franceze, e cila më 7 mars 1914 do të zbarkojë në brigjet e Detit Adriatik, në portin e Durrësit, ku do të vendoset kryeqyteti i Shqipërisë mbretërore. Për shkak të instabilitetit dhe organizimit të dobët të administratës dhe policisë shqiptare, Rumania do të dërgojë një batalion prej 100 ushtarësh nën komandën e majorit Giurascu, për roje të Suveranit dhe për sigurimin e urdhrit publik. As nuk instalua mirë në fronin e Shqipërisë dhe pasi që krijoi “Qeverinë definitive”, Suverani do të konfrontohet me “çrregullime” të provokuara nga qarqe të ndryshme armike nga vendi e jashtë, ndërsa nga mesi i muajit maj madje edhe me një revoltë në afërsi të Durrësit, në Shijak.

Në këto kondita, në fillim të shtatorit 1914, pas vetëm gjashtë muaj qeverisjeje, mbreti Wilhelm de Wied dhe bashkëshortja e tij ambicioze, Sofia, do ta braktisin Shqipërinë në kushte tejet kritike, pararendëse të Luftës së Parë Botërore. Duket se ata nuk e patën marrë rrugën për në Gjermani, por u vendosën në Sinaja, nën mbrojtjen e Mbretëreshës Elisabeta të Rumanisë.

Duke vdekur në Rumani, mbreti Wilhelm de Wied u varros në kuadrin e Kishës Evangjelike të Bukureshtit, në afërsi të altarit, ku gjendet edhe kolltuku ku rrinte Mbretëresha Elisabeta gjatë kohës kur merrte pjesë në shërbimet fetare.

/ms