Baçishti Fshati që rezistoi për të gjallëruar shqip

Në grykën më të thellë malore të komunës së Zajazit në veriperëndim të Kërçovës nën Maqedoni, shtrihet fshati Baçisht. Banorët e këtij fshati zakonisht merren me blegtori e disa prej tyre bëjnë edhe punë të tjera fizike për të siguruar ekzistencën.

Kafshët e samarit si kali dhe gomari ende janë në përdorim të përditshëm për bartjen e druve por edhe të barit dhe të të lashtave, ngase arat dhe livadhet e tyre gjenden lëndinave malore.

Përmes fshatit kalon lumi i cili në popull e ka emrin Zalli i Baçishtit, i cili buron nga mali i Dardhës sipër Livadheve të Xhamisë. Rruga veriore të shpie për te Dardha, mal me kullosa i përshtatshëm për blegtori por që i takon Zajazit. Vendi i quajtur Lamat e Baçishtit supozohet se ka qenë vendbanimi i tyre i parë, diku shumë i hershëm por nga banorët ende nuk takuam ndonjërin që të na tregojë se në cilën pjesë malore ndodheshin vatrat e të parëve të tyre.

Megjithatë, ata mbajnë mend se të lashtat e tyre, të cilat i kanë mbledhur nëpër arat malore i kanë shirë në këto lëma dhe kanë bartur vetëm drithin për në fshat për t’ia lehtësuar kështu punën vetes por edhe kafshës së samarit. Në lindje të këtij fshati ndodhet Zajazi dhe ai është shumë afër por i ndan një kodër e quajtur Melorja.

Melorja është një kodrinë e mbushur përplot “plloça” guri. Plloçat janë të mbushura me gropa të vogla të gdhendura, kuptohet në gur, prej nga shihet dhe vërtetohet e thëna se këto plloça u kanë shërbyer blegtorëve për të kripur bagëtinë dhe në këtë vend edhe i kanë mjelur, andaj ky vend edhe quhet Melorja (vend ku mjeleshin dhentë).

Në jug të Baçishtit gjendet fshati Reçan, një fshat i vogël vetëm me 13 shtëpi, pjesa më e madhe e të cilit është shpërngulur për në Kërçovë. Në hyrje të fshatit Baçisht ndodhet shkolla, ku mësimi prej klasës së parë e deri në të tetën tanimë zhvillohet në gjuhën shqipe.

Në mes të fshatit ndodhet xhamia që në këto anë njihet si xhamia më e vjetër dhe mu afër saj është medresja, e cila ka funksionuar edhe si shkollë deri në vitin 1947 dhe aty mësimi është zhvilluar në gjuhën shqipe. Fshati i ka gjithsejt 170 shtëpi me 1190 banorë dhe është i ndarë në pesë lagje.

Në veri në grykën e malit është lagja e Xenajve ndërsa në pjesën e poshtme janë lagjet e Lekajve, Aliajt, Nezirajt dhe Beshirajt. Siç na thotë njëri nga bashkëbiseduesit tanë z. Musa Ibraimi një njeri tepër në moshë, por që ka ruajtur vitalitetin dhe shumë i kthjellët nga kujtesa “lagjet apo fiset e këtij fshati janë fise gjaku me ato të njejtat, të cilat sot jetojnë në Zajaz”.

Për ta vërtetuar këtë edhe kryetari i Bashkësisë Lokale z. Nexhmedin Mehmedi thotë se “Baqishti ndryshe quhet edhe Zajazi i Vogël”. Baçishti është rritur së tepërmi dhe sa banorë sot ka fshati aktualisht po aq janë shpërngulur në Kërçovë. Hallet e fshatarëve janë të mëdha.

Nga të gjithë këta banorë fshati numëron vetëm 5 të punësuar në sektorin shtetëror edhe ato si pylltar (roje të pyllit). Ndërsa në fshat ka kushte shumë të mira për të zhvilluar ndonjë veprimtari, ku do të punësoheshin me dhjetëra të rinj. Klima e mirë dhe pasuria malore mbase do të duheshte të tërhiqnin ndonjë investitor që të investojë në këtë drejtim.

“Këtu mbase do të ishte mirë të ndërtohet një punëtori e drurit” shprehet Nexhmedin Mehmedi. “Këtu ka kushte edhe për kultivimin e peshkut por që deri më sot askush nuk ka investuar” thotë Fehmi Veseli një fshatar, i cili sot është në pension dhe i cili shton se “kushtet e vështira kanë bërë që sot fshati të jetë boshatisur dhe rinia jonë të marrë rrugën e gurbetit”.

Varri që daton nga viti 1227 mban mbishkrimin Tahir Tahiri. “Në këtë fshat është një varr shumë i vjetër” thotë Musa Ibraimi njëri nga banorët më të vjetër të këtij fshati. Varri për të cilin bëhet fjalë daton që nga viti 1227 dhe ai varr në mbishkrim ka mbiemrin që është bartur deri në ditët e sotme, është i shkruar me shkronja arabe dhe mban mbishkrimin Tahir Tahiri. Mermeri ku është shkruar emri i tij është me prejardhje nga Persia . Baçishti ishte strehimore e nacionalistëve shqiptarë. Ka banorë të fshatit, të cilët ende e mbajnë të freskët në kujtimet e tyre

Luftën e Dytë botërore. Në këtë fshat kjo luftë shënoi edhe ngjarjet nga më të rëndësishmet në luftën e ashpër në mes të ballistëve dhe partizanëve, pasi që këtë ua mundësonte konfiguracioni natyror. Ia bëjmë një pyetje më plakut të fshatit Ramazan Arifit, i cili ende është i veshur me tirq e xhamadan, veshje kombëtare të kasaj ane, se a i kujtohet Mefail Shehu (Mefaili i Madh) njeriu më i dashur i këtyre anëve që luftoi kundër partizanëve gjatë Luftës së Dytë botërore.

Ai ngazëllehet në fytyrë dhe përgjigjet me gëzim të madh: “Isha i ri por më kujtohet si jo, ai ishte trim i madh, na deshte shumë, por edhe ne e deshëm, të gjithë kemi vajtuar kur kemi dëgjuar se ai është vrarë, ai është vrarë në Zall të Baqishtit”… dhe xha Ramazanit i shpërthejnë lotët, për të vazhduar “ Biro ai ishte shpirti dhe zemra e këtyre anëve, e dinim ne se sa do të vuajmë kur të mos jetë më ai, andaj në kujtimet tona ai do të mbetet njeriu më i dashur.

Pas vdekjes së tij do të na detyrojnë të flasim vetëm shkinisht, na spiunonin. Këtu u vendosën devrije (spiuna) që në çdo çast ishin të gatshëm të të zhduknin. Fjala e tyre ishte ligj. Më mirë të mos i kujtojmë ato kohë”. Dhe banorët e këtij fshati do të përjetojnë tmerrin e vërtetë. Edhepse nëpër regjistrime ata rregullisht janë deklaruar shqiptarë dhe gjithherë kanë kërkuar që të mësojnë në gjuhën shqipe, pushteti i vendosur menjëherë pas 1947, këtë të drejtë legjitime natyrale, asnjëherë nuk ua ka mundësuar dhe fëmijët e tyre që nga klasa e parë kanë qenë të detyruar që të mosojnë në gjuhën maqedonase.

Në vitet shtatëdhjeta mbetën shumë pak banorë në fshat, të cilët mund të komunikonin në gjuhën shqipe dhe fshati në drejtimin gjuhësor nisi dalëngadalë të asimilohet. “Ky ishte edhe qëllimi kryesor i pushtetit të atëhershëm komunist që të shuajë kujtesën dhe shkollën e parë në shqip të këtyre anëve,e cila datonte qysh përpara Luftës së Dytë botërore dhe thirreshte si medrese” thotë xha Ramazani, i cili edhe vetë disa javë i kishte ndjekur mësimet te hoxha i fshatit, por që përshkak të skamjes dhe varfërisë ishte detyruar të bëhet çoban dhe të ndërpresë mësimet në medrese.

Demostratat e ’81 ishin shkas për represion të deklarimit etnik.
Kur fshatarët menduan se vitet ’78, ’79, do të sjellin ndryshime në drejtim të të drejtave të tyre në Jugosallavinë e atëherëshme shpërthyen demostratat e vitit ’81 për të përjetuar edhe njëherë tmerrin e vërtetë të maltretimeve dhe të përndjekjeve, duke tentuar që haptas këta banorë të detyrohen të pranojnë përkatësinë maqedonase.

Fillimet ishin tepër demagogjike dhe këta banorë nisën t’i përkdhelin dhe t’i vizitojnë Nijazi Limanoski me bashkëpunëtorë, ku nuk mungonin as drejtorë të shkollave që në fakt ishin shqiptarë. Nexhmedin Mehmedi thotë se: “Misionin e vërtetë të Nijazi Limanoskit që herë na e paraqitnin si Limanov e herë si Limanoski dhe në fund si “Dr”. Limanovski ne ishim duke i pritur në mënyrën tonë ashtu siç e presim çdo mysafirë që ka vendosur të na vizitojë”. Dhe vizitat e Limanovskit këtij “doktori” që u orvat, dhe shpiku kombin “maqedonas musliman” kur ende nga fqinjët kontestohet kombi “maqedon” ishte edhe një aventurë e rrezikshme, e cila thjeshtë bazoheshte në forcën e pushtetit të atëhershëm.

Maqedonasit e ndienin veten “të rrezikuar” nga shtimi apo nataliteti shqiptar dhe me çdo kusht i duheshin shpikje të reja për të ruajt balancin në trevat ku jetonin shqiptarët. Kur banorët e kuptuan qëllimin e “dr. Limanovskit”, i cili babain e kishte nga Zajazi dhe nënën nga fshatrat muslimane të Dibrës erdhën në përfundim se ky është “një doktor” i shpikur i cili duhet të ndikojë në matematikën demografike të republikës me kombin më të ri në Ballkan dhe Europë. Dhe për këtë arsye banorët e këtij fshati edhepse e dinin se ndaj tyre do të ushtrohet ndoshta edhe dhunë vendosën dhe ia mbyllën të gjitha shtigjet për të depërtuar në këtë fshat “doktorit” dhe bashkpunëtorëve të tij.

Edhepse Limanovski hyri në fshat dhe u prit mirë, por kur ai u detyrua ta thotë të vërtetën e misionit të tij iu mbyllën të gjitha rrugët për të ikur nga fshati. Kur e kuptoi se asgjë nuk ndryshon artificialisht dhe asnjë komb i tillë nuk ka as jetë të gjatë ai iku nga ky vend, i cili për “ligësinë” e tij ia dha edhe mallkimin e vuajtjeve në vazhdim për të përfunduar si një “doktor” i një vepre që nuk ekziston por që volli terr e vrer ndaj banorëve, të cilët e larguan me forcë nga vatrat e tyre.

Edhepse rregullisht i persekutuar, Baçishti arriti që nga gjiri i tij të nxjerrë mjekë, avokatë, inxhinierë dhe emra të tjerë, të cilëtkanë kryer fakultete, të cilët i kanë dalë dhe i dalin në ndihmë populltës së këtushme edhepse ata sot jetojnë në Kërçovë apo gjetiu.

Kur u shpërbë Jugosllavia socialiste dhe u pavarësua Maqedonia si ish republika e saj, banorët e këtij fshati përsëri e riaktivizuan kërkesën e tyre që fëmijët shkollimin ta vijojnë në gjuhën shqipe. Fillimisht ata i shporrën mësimdhënësit maqedonas dhe në mënyrë private aktivizuan mësimdhënës shqiptarë, të cilët deri atëherë ishin të papërshtatshëm për sistemin dhe të distancuar për të arritur deri te viti ’92 dhe që edhe nga ministria e atëherëshme e arsimit të pranohet se banorët e këtij fshati të kenë të drejtë që të flasin dhe të mësojnë dhe të mendojnë lirshëm.

Lufta e tyre gjithëherë ka qenë unike dhe ka dhënë rezultate. Ata kur kanë vendosur që të largojnë “dr. Limanovskin” kanë dhënë besën se do të qëndrojnë si grusht nëse dikush vjen dhe arreston dikë në fshat si organizator dhe këtë e kanë bërë më tepër gratë e fshatit. është tepër interesante se në kohën e fundit të shpërbërjes së Jugosllavisë vizitorit të rastësishëm, i cili do të ndodhte mysafirë në këtë fshat në një dasëm apo çfardo gëzimi, apo kremteje që do të rastiste s’do të dinte të thotë se kush janë dhe çka janë këta njerëz.

Në njërën anë ata të presin me zakonet shqiptare, në anën tjetër flasin gjuhën maqedonase, ndërsa këndojnë e hedhin valle shqiptare, me veshjen më të vjetër kombëtare shqiptare, me pije e haje shqiptare…. Kush ka mundur veç një aparati represiv të krijojë këtë mishmash?! Por sa i fortë ka qenë ai, i cili në mënyra të ndryshme i ka rezistuar këtij aparati për të gjallëruar pas pesë dekadash të plota terri e zie?!!!…

Këtë e ka bërë forca dhe vullneti i këtyre banorëve në njërën anë dhe dashuria dhe kujtesa në anën tjetër. Plaka 79 vjeçare Lazime Xhelili thekson se “ këtu gjithnjë dasmat i kemi bo si në Zajaz, edhe ne jemi shqiptarë. Të gjithë ata që më përpara na thoshin ndryshe e thyen qafën dhe i dënoi Zoti. Kështu e veshur kam jetuar gjithë jetën dhe nuk di si të vishem ndryshe” Baçishtasit sot janë krenarë dhe aspak të zhgënjyer nga pritja e gjatë që më në fund edhe fëmijët e tyre të mësojën abetaren e gjuhës shqipe.

Megjithatë fshati Baçisht krejtësisht është i lënë pasdore edhepse ishte më i përvuajturi dhe më uniku në kohë stuhishë. Atë me Kërçovën e lidh rruga malore 15 kilometërshe, e asfaltuar por shumë e ngushtë dhe dimrit pothuaj e pakalueshme. Në fshat nuk ekziston asnjë punëtori, përveç disa shitoreve nga të cilat furnizohen fshatarët me artikujt më të nevjshëm. Ambulanca është në një udhkryq në mes të fshatit Greshnicë, Leshnicë dhe Reçan, por në këtë ambulancë nuk bëhet shërbimi stomatologjik kështu që fshatarët detyrohen të marrin rrugën e qytetit për nxjerrjen apo shëndoshjen e një dhëmbi, por edhe për sigurimin e barnave edhpse kjo ambulancë ka hapsirë për funksionimin e këtyre shërbimeve.

Në këtë fshat kanë ndodhur shpeshherë edhe përmbytje dhe janë dëmtuar edhe shtëpi banimi andaj ata për të ardhmen kërkojnë që të ndërtohet shtrati i lumit që fshatin e ndan përgjysëm. Vitin e fundit për herë të parë në këtë fshat investoi një organizatë e huaj dhe u ndërtuan dy ura, të cilat për fshatarët kanë qenë nevojë e kahmotëshme por ishin një dëshirë e parealizuar. Asfaltimi i rrugëve dhe ndërtimi i shtratit të lumit këtë fshat ndoshta do ta bënte më atraktivin për vizitorët e ndryshëm ngase është një grykë piktoreske që kënaq syrin e çdo vizitori.

Edhepse ata e kanë bërë projektin e elektrifikimit të fshatit nga ndërmarrja e elektrodistribucionit në Kërçovë ende nuk ka disponim që të insatlojnë rrjetin e ri elektrik. Fshatarët ankohen se rrjeti i tashëm as për së afërmi nuk i plotëson nevojat e banorëve të këtushëm, dhe në të njëtën kohë u shkakton shumë dëme në prishjen e aparateve elektrike të amvisërisë. Një hall shumë i madh i këtyre banorëve është edhe informimi. Në këtë zonë të thuash nuk depërtojnë valët e televizioneve shtetërore por as ato të atyre lokale kështuqë ata ndodhen në terr të vërtetë informativ.

Shpesh janë ankuar në mënyrën e vet por asesi të hasin në mirëkuptim edhpse e paguajnë taksën e radiodifuzionit në llogari të rrymës, për të cilën konsiderjnë se është një lloj plaçkitjeje. Baçishti thjeshtë ka mbetur në mëshirën e natyrës dhe ai, sot e kësaj dite llogarit në pasurinë që ia ka falur zoti në kohën kur shteti vetëm sa e plaçkit me tatime duke mos i ofruar as më të voglën ndihmë.

Fshatarëve nga Ministria e Arsimit u kontestohet edhe pronësia e medreses, e cila asnjëherë nuk i ka takuar kësaj ministrie, dhe ky kontekst ende zvarritet nëpër gjyqe. Por ata me ndryshimet e fundit janë të bindur se kjo pasuri do t’ u kthehet dhe do ta përdorin për ndërtimin e ndonjë objekti kulturor ku do të zhvillojë aktivitetet rinia e fshatit. Nga fshatarët që na shoqëruan gjatë gjithë ditës kur bëmë reportazhin dhe na gostitën me çdo gjë ndahemi për t’u takuar në ndonjë manifestim apo rindërtim të ndonjë objekti. Dëshira e tyre është që pushteti të mendojë edhe për ata dhe të investojë se nuk do të pendohet. është diçka për të theksuar dhe shumë interesante që në shumë rrethe të Kërçovës ka depërtuar disi edhe veshja turke dhe ajo mundane, por në Baçisht edhe këtë verë që shkoi nëpër dasma me të madhe promovohej veshja kombëtare.

Ata të cilët dëshirojnë veshje kombëtare atë e porosisin në Baçisht, sepse Baçishti ka ditur ta ruajë atë me xhelozinë më të madhe dhe e ka bartur ashtu origjinale tek gjeneratat e reja nëpër të gjitha stuhitë që ia imponoi koha.
Adem Xheladini (shkrim i botuar në “Bota Sot” 20 qershor 2005)