Histori: Teatri i Kërçovës nga Marigona Xhelili
Qyteti I Kërçovës gjithmonë ka qenë dashamirës I artit, shpirti I tyre artistik vërehet edhe në folklorin unik që ngërthen në vete ky qytet. Tradita skenike e kërçovarëve është e vjetër, njëjtë si edhe nëpër vendet e tjera, edhe Kërçova ka një bagazh të pasur traditash, mirëpo mund ta cekim edhe pse janë të ngjashme këngët, vallet, ritet, odat e burrave, zakonet përsëri kanë diçka që I bën dukshëm të dallueshme nga qytete e tjera.
Me hapjen e shkollave të para, që u bën nëpër fshatrat e Kërçovës, me arsimtarë të zotët nga Shqipëria si: Mahmud Dumani e te tjerë, filluan edhe përgatitjet e dramave të para. Mirëpo me hapjen e shkollës së mesme shqipe Drita, edhe mundësit për të krijuar drama, më të arritura u rritën, kështu që artdashësit më tetor të vitit 1991 me përpjekje të madhe arritën të themelojnë teatrin e parë të Kërçovës.
Duhet të potencojmë se për këtë teatër kemi shumë pak informacione, sepse nuk ka punuar askush në lidhje me këtë, mirëpo meqenëse shumë pjesëmarrës që kana dhënë kontribut për këtë teatër janë akoma në mesin tonë jemi munduar që të vendosim të dhënat e nevojshme që gjeneratat e reja të kanë njohuri për përpjekjen që kanë bërë gjenerata e mëparshme për teatrin, që sot për fat të keq është harruar dhe nuk funksionon.
Drejtori i parë i këtij teatri Dr.sc Ilmi Veliu, kurse sot në kohën që po flasim ai është drejtor i muzeut të Kërçovës, për teatrin thotë: Teatri i parë shqiptarë në Kërçovë është themeluar në tetor të vitit 1991. Në fillim ka qenë i emëruar me emrin Uskana kurse më vonë, me ndërhyrjen e disa poetëve kërçovarë e sidomos të poetit Kalosh Çeliku nga Cërvica, u vendos që emri i teatrit të ndryshohet nga Uskana në Xha Deralla.
Unë në kohën kur u themelua teatri u emërova si drejtor i teatrit, por po ashtu isha edhe drejtor i shkollës së mesme Drita që ishte shkolla e mesme e parë shqipe, nuk po e përmend rastësisht këtë shkollë por për arsye se nxënësit e talentuar të kësaj shkolle e ndihmuan shumë teatrin tonë me pjesëmarrjen e tyre të suksesshme. Kjo shkollë së pari ishte hapur në objektin e shkollës së fshatit Llapkidoll, mirëpo më vonë u vendos në Kërçovë, një ndihmesë të madhe për shkollën Drita dhe teatrin Uskana dha edhe Kristina Fon Koll, me ekipin e sajë, që në emër të Evropës, kërkoi nga qeveria maqedonase që të respektohen te drejtat tona të shkollimit po edhe të traditës e kulturës shqiptare.
Këshilli themelues i teatrit përbehej nga 9 anëtarë dhe kryetar i këshillit të teatrit ,,Uskana,, ishte biznismeni Haxhi Fejza nga Drogomishti i Vogël. Haxhi Fejza bashkë me disa shokë tjerë kishin kontaktuar me regjisorin nga Shqipëria Sokol Angjeli dhe kishin ra në përfundim me të, që ai të ishte si regjisori i teatrit dhe te ndihmonte ne vënien e dramave në skenë, që do të përgatiteshin nga trupa e këtij teatri. Anëtarët tjerë të këshillit ishin edhe: Dr. Asan Bekteshi, Prof. Zeqir Emini, Ing. Muadin Bajrami, ekonomisti Shukri Asani, Prof.Sali Ramadani; ekonomisti, Ferit Ramadani, etj.
Teatri ishte amator dhe të gjithë aktorët që u angazhuan në këtë teatër ishin të profesioneve të ndryshme dhe këtu u angazhuan dhe vepronin si amatorë. Entuziazmi ishte shumë i madhe po edhe numri i aktorëve amatorë ishte shumë i madh. Disa nga aktorët ishin nxënës të Shkollës së Mesme ,,Drita,, kurse të tjerët ishin arsimtarë e profesorë të shkollave të ndryshme. Kishte edhe aktorë që me profesion ishin mjekë, ekonomistë, kontabilistë, juristë, etj.
Aktorët e parë amatorë që e filluan dhe e prezantuan në skenën e Shtëpisë së Kulturës-Kërçovë, dramën e parë ,,Amaneti,, nën kujdeseni e regjisorit Sokol Angjel, ishin: Ilmi Veliu, profesor i Historisë; Fadil Bajrami, ekonomist i diplomuar; Shaziman Halili, mjek; Xhabir Bajrami, mjek; Qamil Aliu, profesor i Gjuhë dhe Letërsi Shqipe; Adem Xheladini, profesor i Gjuhë dhe Letërsi Frënge; Basri Ahmeti, profesor i Informatikës; Fidil Jusufi, profesor dhe drejtor i shkollës së Jagoll-Dolencës; Xha Sela, humorist i njohur kërçovar; Vjollca Pinjolli, juriste (atëherë nxënëse e gjimnazit); Xhevdet Ukalli, mjek; Diu (Abdi ) nga Struga, nxënës i gjimnazit; Adem Karaga, aktor teatri,(atëherë nxënës i gjimnazit); Kipa (Rakip) punon në SHBA (atëherë nxënës i gjimnazit).
Teatri i parë shqiptar i Kërçovës, përveç dramës ,,Amaneti,, vendosi në skenë edhe disa drama të tjera, këto drama u prezantuan në të gjitha qytetet shqiptare të Maqedonisë, si në Dibër, Strugë, Gostivar, Tetovë e Shkup. Në vitin 1994 mu desh, të largohem nga Kërçova për në Shtete e Bashkuara të Amerikës, dhe për këtë arsye u tërhoqa edhe nga posti i drejtorit, pas meje si drejtor u emërua Fadil Jusufi.
Më poshtë mund të shihni një skenë nga drama ,,Amaneti,, e luajtur nga aktorët e atëhershëm te teatrit ,,Uskana,,. Përpara, Ilmi Veliu ne rolin e Lahutarit, me Xhabir Bajramin dhe Xha Selën. Djali i ri ne te majt eshte ne Amerikë Ilir Ajroja.
Këta janë personat që e ndihmuan shkollën ,,Drita,, po edhe teatrin ,,Uskana,,. Kristina Fon Koll, në mes, me ekipin e sajë, në emër të Evropës, kërkoi nga qeveria maqedonase që të respektohen te drejtat tona te shkollimit po edhe te traditës e kulturës shqiptare. Jemi te fotografuar te kafe-restoranti i dikurshëm ,,Elita,,.
Fadil Jusufi nga eksperienca e tij si drejtor i teatrit po ashtu ndihmoi me disa të dhëna që kishte, ai, për teatrin e Kërçovës shtoi: Ishim të ri dhe entuziast, dhe me besim që puna jonë do të vazhdohej nga gjeneratat e reja profesionaliste, sepse ne edhe pse punonim me përkushtimi dhe optimizëm për të ardhmen shumica ishim amatorë me profesione të ndryshme por jo aktor. Unë rolin si drejtor e mora që nga viti 1994, punën time si drejtor e përfundova në vitin 2002.
Në këtë teatër përveç grupit që ishim të punësuar na ndihmonin edhe persona të tjerë, si ato që ishin të profesioneve të ndryshme po ashtu edhe shumë nxënës të talentuar nga shkolla e mesme. Gjatë kësaj periudhe u vendosën në skenë premierat: Qyteti i akuzuar nga Teodor Laco, Pas vdekjes nga Çajupi, Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër nga Çajupi, Beselam pse më flijojnë nga Rexhep Qosja, Besa nga Sami Frashri të gjitha këto u inskenuan me regji të Sokol Angjelit, regjisor nga Shqipëria.
Mirëpo në teatrin e Kërçovës më 1997 u vendos drama Balada e urtësisë nga Fadil Hysaj me motive nga poezia e Naim Frashrit, kjo premier u vendos në skenë me regji të Fadil Hysaj. Pastaj meqë Kërçova filloi të pasurohej me profesionalistë, në vitin 2002 si drejtor i teatrit të Kërçovës u emërua Adem Karaga.
