Sy më sy me Prof. Iliaz Kadriun

Jemi në ambiente të Qendrës Shqiptare Islame në Chicago ku do të bëjmënjë Intervistë me një ish-profesor në Prishtinë, aktualisht jeton dhe vepron në Chicago IL, ky është iliaz Kadriu, prej që ka ardhur në Amerikë është angazhuar me “mish e me shpirt” rrethë Pavarësisë së Kosovës. Këtë aktivitet e ka zhvilluar duke qenë se shumë kujtime e lidhin me Kosovën, me kohën e studimeve e të punës në arsim. Ndonëse nuk ka qejf të flasë për veten, sepse thotë unë nuk kam ba ndonjë gjë sacrifice ashtu siç kanë bërë ata në frontë, por as unë e as shumë e shumë shqiptarë në Amerikë nuk kanë ndenjur duarkryq, ata politikisht janë përpjekur që të “fitojnë sa më shumë aleatë” për çështjen e pazgjidhur të Kosovës. Për këtë dhe për shumëçka tjetër do të bëjmë fjalë në këtë intervistë me ish-profesorin Kadriu.

Trojetshqiptare: Dikur keni qeë profesor aktiv në Prishtinë, që nga vitet e 90-ta ju jeni duke jetuar dhe vepruar në Mërgatë, respektivisht në Amerikë, me sa kuptova nga biseda me ju dhe me shokët tuaj ju jeni një veprimtar i çështjes kombëtare shqiptare, por edhe aktivist në qendrën kulturore e të xhamisë në Chicago, ju lutem disa fjalë për kohën kur ishit në arsim duke punuar në Prishtinë, dhe veprimtaria kombëtare shqiptare këtu në amerikë?

Ilaz Kadriu: Po. Une kam punuar si profesor i gjuhes frenge dhe latine qe nga viti shkollor 1972/73, ne gjimnazin e athershem ” Ivo Llolla Ribar”, tani ” Sami Frasheri”, ne Gjimnazin ” Xhevdet Doda”, ne Akademine Pedagogjike ne Prishtine, dhe perfundimisht ne vitin 1979 kalova ne “Fabriken e Amortizatoreve” ne Prishtine, per te filluar prodhimin e amortizatoreve te pare per fabriken e Frances ” Les Automobiles Peugeot”. Koha e viteve 70-80 ta ishin kohe te nje revolucioni kulturor shqiptar. Univerziteti i Kosoves numronte 42.000 studente nga te gjitha trojet shqiptare te okupuara nga Jugosllavia e Titos. Por, kjo kohe, te cilen e permenda, eshte koha e jetesimit te ndryshimeve kushtetuese pas demostratave te 1968-tes.Univerziteti i Prishtines vuri themelet e pregatitjes se nje shteti te ri te Kosoves, i cili me vone me sakrificat e popullit te Kosoves dhe ndihmen e pakursyer te Shteteve te Bashkuara te Amerikes do te pavaresohet dhe do te shendrohet ne realitet.

Ndryshimet kushtetuese te Serbise lidhur me Kushtetuten e atehershme te Kosoves u kundeshtuan haptas nga i tere populi i Kosoves. Keshtu regjimi i eger i Millosheviqit, sic e dini largoi nga puna me shume se 145.000 puntore. Ne Fabriken e Amortizatoreve, mua dhe 5 shoke te mi na larguan nga puna.Pastaj , dalengadale regjimi i largoi gati te gjitha shqiptaret, keshtu qe fabrika nuk mundeshte tu pergjigjet kerkesave te tregut francez dhe vendor dhe si pasoje e ketyre masave te njepasnjeshme ajo edhe u mbyll.

Pas nje viti e gjyse, une erdha ne Chicago, ku tanime Lidhja Demokratike e Kosoves ishte formuar.Menjehere u imkuadrova ne kryesine e saj, ku kryetar ishte Ramazan Bekteshi, profesor i gjuhes angleze. Dr. Rugoven e njihja qe nga Instituti Albanologjik, ku une isha bashkepunetor i jashtem dhe njekohesisht perkthyes i rezymeve te punimeve shkencore te revistes Studime Albanologjike-seria filologjike. Kjo me obligonte per nje angazhim edhe me te madh.

LDK-ja ne Chicago, ne bashkepunim me ate te New York -ut dhe Kanadase, u be promotor i nje levizjjeje popullore me emer politik. Rreth saj u tubuan tere forcat kombetare, partite politike dhe organizatat shoqerore, dhe te gjitha se bashku kishin nje qellim: PAVARESIMIN E KOSOVES.LDK-ja ka pasur nje bashkepunim te ngushte edhe me Qendren Kulturore Shqiptaro-Amerikane, te quajtur shpesh edhe xhami. Tere aktivitetet politike dhe kombetare jane zhvilluar ne kete qender.Ketu jane pritur senatore, kongresiste, aktiviste politike e ushtarake dhe shume e shume personalitete amerikane dhe shqiptare.

Pas zgjedhjeve te reja ne LDK, zt. Miron Huseini u zgjodh kryetar, kurse une sekretar i saj dhe ne mandatin e ardhshem une u zgjodha kryetar i saj gjer ne vitin 2001, kur ne vend te partive politike, me iniciativen time u formua Komuniteti Shqiptaro-Amerikan ne shtetin e Illinois-it me seli ne Chicago, i cili fillimisht zgjodhi per kryetar Zt. Hidai Bregu, tani i ndjere, dhe pas gjasht muajsh u zgjodha une per dy mandate.

Ky komunitet, ka qene , eshte dhe duhet te jete ambrella e te gjitha partive, shoqatave dhe asociacioneve te cilat veprojne ne shtetin e Illinoit.Ky Komunitet ka bere shume per demokratizimin e Shqiperise, per pavaresimin e Kosoves dhe per luften ne Maqedoni. E ndij obligim qe te sqaroj se shumica e ketij komuniteti ne kohen e veprimeve kombetare , ka qene shumice shqiptare nga Maqedonia. Te tjeret kane qene nga Shqiperia,Mali i Zi, dhe shume pakez nga Kosova.Pra, me nje fjale: te gjithe shqiptaret ne kete shtet dhe me gjere kishin nje qellim: berjen e shtetit te Kosoves. Dhe me ne fund edhe kjo ndodhi. Ne me kete edhe krenohemi.

Trojetshqiptare:Sipas fjalëve shihet se me nastolgji flisni për Prishtinën gjithandej kah keni punuar, psejanë të paharueshme ato vite në Prishtinë, edhe pse vendlindja e juaj është në Kërçovë?

Ilaz Kadriu: Ne shqiptaret kemi lindur te gjithe neper trojet tona shqiptare ne Ballkan, por, fatkeqesite historike kane qene te medhe dhe si te tilla duhet pranuar. Por nje gje duhet ditur: shqiptaret kudo qe te lindin dhe te rriten, atajane shqiptare. Kete vetedije e forcoi dukshem dhe bindshem Univerziteti i Prishtines, shkollimi i shqiptareve, vetedijesimi i tyre ne pergjithesi, per te menduar kombetarisht dhe shqiptarisht. Kjo u be arma me e madhe ne kuptimin afatgjate. Kjo ishte lufte e padiktueshme e te tjereve.

Prandaj, ne te shkolluarit ne Prishtine, te edukuarit ne fryme kombetare, ishim ndryshe nga te tjeret. Ishmim me shume te frymezuar, kishim me pakez frike, lirine dhe ndjenjat per te i perceptuam pakez me heret se te tjeret , te cilet per disa minuta ishin pas nesh. Si mund mod te jesh nostalgjik ndaj dy dekadash pune dhe mesimi te lodhshme ne Prishtine. Si muns te mos jesh i ndikuar nga njohja e profesoreve Idriz Ajeti, Murat Bejta, Ibrahim Rugova, Anton Cetta, Esat Stavileci, Fehmi Agani, Ruzhdi Ushaku, Rexhep Ismajli,e shume e shume te tjere, te cilet me punen dhe shembullin e tyre kane ndikuar ne formimin e personalitetit tim kombetar dhe profesional.

Pastaj v itet 76-77, ne shkallen e trete , mesim na kane dhene profesoret me renome nga Univerziteti i Tiranes : Eqrem Cabej, Shaban Demiraj, Mahir Domi, etj. Keta momente jane te paharrueshme. Kur ketyre momenteve u shtohen edhe rrethana tjera te moshes dhe te kohes, atehere kjo nostallgji per Kosoven dhe Prishtinen rritet edhe me shume me kalimin e kohes.

Trojetshqiptare: Ju edhe pse jeni largë atdheut, asnjëherë nuk u ndalët së punuari për çështjen kombëtare, ju lutem çka mund të na flisni lidhur me këtë aktivitet?

Ilaz Kadriu: Une gjate qendrimit tim 26 vjecar ne Amerike kam ardhur ne nje konstatim ndoshta shkencor: nacionalizem shqiptar me te forte dhe me konstruktiv se ky i shqiptareve te Amerikes , nuk ka. Fillon me Qiriazet, Noli dhe Konica me Vatren, zogistet , ballistet dhe legaliteti, pastaj vjen garnitura e Lidhjes Demokratike te Kosoves si levizje popullore. Filozofia e veprimit rugovist i bashkoi tere forcat politike shqiptare ne Amerike dhe ne Evrope, keshtu qe kjo levizje vuri ne veprimi forca te reja lobuese. Filloi me ardhjen e senatorit Bob Dole, kongresistit Tom Lantos ku ishte edhe Dio Guardi  ne hotilin Grand ne Prishtine. Ketu u thye akulli. Ketu u mund frika. Ketu Amerika u tregoi shqiptareve te Kosoves se ajo eshte duke perkrahur proceset demokratike te udhehequra nga dr. Rugova.

Nga ana tjeter, ne ne Chicago: Ramazan Bekteshi, Miron Huseini, Ilaz Kadriu Qazim Ismaili Isuf Thaci,Halil Gashi etj., ne bashkepunim me Ldk-ne e NY, Detroit dhe vende tjera dhe aktivistet e saj: Jim Xhema,Sami Repishti, Ilir Zherka, Xhevalin Gegaj, Ramiz Tafilaj, Musa Daka, Elmi Berisha, dhe shume e shume te tjere, te cilet me perkushtim maksimal organizuan dhe koordinuan punen e lobimit per pavaresimin e Kosoves.

Ne kete drejtim LDK-ja pervetesoi senatore dhe kongresmene si: Bob Dole, Ben Guilman, Sue Kally, Hillary Clinton, Henry Hyde, Eliot Engel, senatorin e Michiganit Banier, Mark Kirk, Paul Simon,Johnson, John Kerry, gjeneralin Clark, Dennys Hasterd, sekretaren e shtetit Madeline Olbright, senatorin tash zavendes president Joseph Biden,zv.residentin All Gore, e shume e shume personalitete te rendesishme te administrates amerikane duke llogaritur ketu edhe presidentin Clinton.

Ky llobim nuk ka qene i lehte. Per te depertuar kaq thelle eshte dashur pune dhe financa te medha. Kjo do te thote se lobi shqiptar i organizuar si asnjehere me pare, e mundi llobin serb ne Amerike.Kjo eshte mrekullia e mergates shqiptare ne SH.B.A. 

Trojetshqiptare : dihet se pa ndihmën e  juaj si shqiptar jashtë atdheut keni kontribuar bukur shumë që klasa politike amerikane të marrë qëndrim zyrtar politik që ta ndihmojë kosovën si edhe Shqipërinë për demokracinë që ajo sot gëzon. A mendoni sa klasa politike shqiptare së në Shqipëri si në Kosovë nuk kanë bërë diçka më shumë për kongresmen e senatorë amerikan që e ndihmuan popullin shqiptarë?

Ilaz Kadriu: u thash me pare se Amerika filloi ne  Kosove me Bob Dole-in. Te gjithe personalitetet e administrates amerikane qe u permenden me larte, ne nje menyre direkte apo indirekte kane qene te njoftuar me sjelljet dhe represionin e shtetit serosllav ne Kosove. Konjuktura te rendesishme te LDKse ne Amerike kane qene ne lidhje permanente me strukturat e shtetit me te fuqishem dhe kane marre premtime pozitive per pavaresimin e Kosoves. Kjo gje dhe ky aktivitet i koordinuar mire me udheheq qendrore te LDK se ne Prishtine, kurorezohej me vizitat dhe rezymete politike te dr. Rugoves gjate vizitave te shumta ne State Dpt, kongres dhe senat. Ky lider ishte i vetmi i cili e perfitoi legjitimitetin dhe simpatine e amerikaneve me stilin e tij terhiq e mos keput, ashtu sic e ka princip diplomacia amerikane ne pergjithesi.

Klasa politike e shqiperise londineze ka pasur baticat dhe zbaticat e saj duke filluar nga Berisha gjer ne diten e sotme. Pas izolimit 50 vjecar, diplomacia shqiptare e shtetit shqiptar akoma eshte nen ndikimin e nakozes komuniste. Akoma ne Shqiperi nuk ka diplomaci funksionale e cila u pergjigjet kerkesave perendimore. Akoma harxhohet kohe dhe mundim per te gjetur kohen e humbur sic do te shprehej Jean Paul Sartre.

Kurse klasa politike shqiptare, e re dhe pa pervoja te medha politike, pas vdekjes se Rugoves, dalldisi pas korrupsionit ekstrem dhe e humbi orijentimin dhe sjelljen demokratike perendimore. Jo ne menyre deklarative, por ne menyre vepruese.

Si rezultat i gjithe kesaj, sot kemi ngecje ne cdo levizje dhe tentim per tu inkuadruar  ne struktura evropiane dhe atlantike.

Flasin mbare, veprojne mbrapsht. Sikur klasa politike me bagazh ushtarak te ishte pakez me e kujdesshme ne organizimin e shtetit, sot Kosova do ti kishte punet ndryshe. Ta kesh Ameriken me veti 24 ore ne ditet dhe te veprosh keshtu sic veprojne keta, kjo do te thote te besh vetevrasje.Neve na rene shiu ne kollomoq, por, ara nuk ujitet, sepse ujin e vjedhin. kjo eshte per keqardhje. 

Trojetshqiptare: A na tregoni çfarë është kontributi i juaj në krejt atë sensibilizim të çështjes shqiptare  e që më vonë ndodhi në Kosovë e në Shqipolri?

Ilaz Kadriu: historintone e kane shkruar te tjeret. Pasi eshte keshtu , ata e dine me mire se ne. Prandaj , idene e mekembjes se shqiptareve ne Ballkan de riorganizimin e nje populli te vjeter e kuptuan me njehere.

Sensibilizimit te ceshtjes shqiptare i kontribuoi edhe renia e ideologjise komuniste, gje e cila u konvenonte shume amerikaneve. Kjo gje perputhej me kerkesat tona, te cilat pak a shume i mbeshtetnim ne antikomunizem.Te sensibilizosh administraten e fuqise me te madhe te rruzullit tokesor dhe te vesh ne veprim organizaten me te madhe ushtare te koalicionuar, kjo do te thote ta keshe Zotin me veti. 

Une kam nje porosi per te gjithe shqiptaret ne Ballkan: ta duan Ameriken poaq sa e duan vendin e tyre. Nese nuk mund ta ndihmojne, mos e shajne. Ajo eshte shpetimtarja jone. Ne jemi popull i vjeter dhe i vogel ne mesin e hijenave. Na duhet gjithmone ndihme. 

Trojetshqiptare: Sipas shumë idealistëve e veprimtarëve tjerë të kaizës kombëtare shqiptare sipas akteve ndërkombëtare ligjore për vetvendosje dhe bashkim kombëtar puna rreth problemit shqiptar në Ballkan ende nuk ka përfunduar, thonë se puna jonë tani është angazhimi për Ribërjen e Shqipërisë Etnike, çfarë mendoni profesor duke qenë se gjatë gjithë jetës pra edhe sot jeni një ish profesor por tash jeni një veprimtar i çështjes shqiptare, a e kemi borgj të anhazhohemi për Shqipërin Etnike?

Ilaz Kadriu: ceshtja shqiptare eshte e nderlikuar shume. Ajo varet nga dy faktore. Faktori i jane vet shqiptaret, dhe faktori i dyte jane rrethanat nderkombetare.

Pse themi se faktori i pare jane shqiptaret? Pasi qe shembullin e bashkimit te shteteve e treguan gjermanet, ne nuk duhet te humbim kohe rreth gjetjes se formules se bashkimit. Pra , shqiptaret kane dy shtete me forma te administrimit dhe zhvillimit te dobet, forma te cilat mund te permiresohen vetem me shqiptaret dhe prej shqiptareve. Shteti shqiptar ekziston qe nga viti 1912. Asnjehere per 100 vitenuk i ka pasur punet mire. Pse? Per shkak te shqiptareve pikerisht ! Sot Shqiperine e sundojne gabimisht shqiptaret ! Nje nder shtetet me te korruptuara ne Ballkan. Duhet ambasadori Lu te organizoje reforma ne drejtesi, kurse shqiptaret qe e sundojne i bejne obstrukcione ! Kush duhet te vej rend, ligj, rregull, drejtesi, dhe funksionim normal te shtetit ? Udheheqesit shqiptare, apo jo ? Kjo pune eshte e lehte kur ka vetem vullnet per te bere shtet dhe pastaj per ta zhvilluar ate .

Kosova: problem i njejte, me smundje patologjike te njejte, gje qe eshte edhe normale, pasi  qe jemi te nje gjaku. Kur kesaj i shtohet injoranca e udheheqesve, problemi shtohet edhe me shume.

Shqiperia dhe Kosova krijuan kapitale individuale te kriminalizuara dhe si rezultat i saj jane krijimi i gjykatave speciale per hajni dhe vrasje. Duhet kohe per tu pastruar disa gjera dhe pastaj te kalohet ne formulen e zhvillimit te shteteve. Pasi te ndodhi kjo, atehere duhet aplikuar formulla e gjermaneve.

Dy shtete te vogla, te nje gjuhe, te nje gjaku, te nje historie, te nje niveli zhvillimor, te cilat me nje referendum do te kishin  vendosur fatin e tyre.

Faktori nderkombetar: krijimi i rrethanave te volitshme nderkombetare eshte kusht vendimtar, per ndermmarrje te medha poashtu nderkombetare.

Me ne fund, kjo nuk do te thote se ne duhet te rrime duar kryq dhe kete pune te na e bejne te tjeret. Perkundrazi.

Marr nga: trojetshqiptare.net