Profesor Ilaz Kadriu: Diaspora e fitoi Kërçovën shqiptare

Intervistë me njërin nga aktivistët e Komunitetit Shqiptaro – Amerikan në Çikago

Profesor Ilaz Kadriu, është veprimtari i mirënjohur i diasporës shqiptare në shtetin Illinonis dhe themeluesi i shumë nismave kombëtare dhe politike në diasporë. Në intervistën ekskluzive për agjencinë e lajmeve NOA, profesori Kadriu flet për përkushtimin e tij për të dhënë kontributin e pastër kombëtar, duke u çmuar përkrahë shumë personaliteteve kombëtare. Ai ishte një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të prof.dr. Ibrahim Rugovës – themeluesit të shtetit të Kosovës si dhe një nga nismëtarët e shumë aktiviteteve që kanë të bëjnë me çështjen shqiptare në Maqedoni. Në këtë intervistë me theks të veçantë përmendet aktiviteti masiv i diasporës dhe ardhja masive për të fituar Kërçovën shqiptare.

Intervistoi: Naser Pajaziti

NOA: Së fundmi komuniteti dëshmoi se në momentet kyçe dhe historike është vendimtar për ti dhënë krah dhe mbështetje te forte fitoreve në interes shqiptar, siç ishte rasti i Kërçovës. Cili ne fakt ishte mobilizimi konkret dhe si erdhi deri tek organizimi dhe si pasoi?

Ilaz Kadriu: Kur flasim për Komunitetin Shqiptar në Amerike duhet të kemi parasysh patriotizmin më të flaktë shqiptar në rruzullin tokësor. Amerika është e pasur dhe shume e madhe. Këtu edhe pse shqiptarët janë te vegjël, e ndien veten të mëdhenj, te fuqishëm, te forte, te pasur dhe me ne fund edhe te vendosur. Mos harroni se nga ky vend i madh është rrëzuar një mbretëri. Siç e pate edhe ju, për momentin historik të Kërçoves, ky komunitet reagoi fuqishëm, u organizua në grupe të caktuara, u siguruan udhëtime individuale dhe kolektive dhe brenda një kohe të shkurtër, nga Amerika e madhe në Kërçove arritën më shumë se 700 votues. Kur kësaj i shtohet largësia e madhe, mundimi dhe lodhja e udhëtimit, atëherë, lirisht mund të thuhet se votuesit nga Amerika e kanë rritur moralin e udhëtimeve nga shtetet e Evropës. Rasti i Kërçoves ishte specifik. Kjo komunë ka qenë është dhe do te jetë shqiptare. Por, gjate historisë ka vuajtur shumë nga padrejtësitë komuniste. Kjo komune ka qene laborator ekzaminimesh dhe testimesh antishqiptare. Aty nuk avancohej demokracia, por bëheshin përpjekje se si ajo të deformohej sa më shumë në dëm të shqiptarëve. Aty gjuha shqipe nuk ekzistonte. Aty dënoheshin profesorë, arsimtarë e studentë vetëm pse mendonin shqip. Prandaj, mërgata në Amerikë, duke qenë e vetëdijshme për ketë situate, ajo pa u hamendur fare iu përgjigj thirrjes se Fatmir Deharit, i shoqëruar nga Izet Mexhiti, të cilët premtuan se Kiçevën e ashtuquajtur nga sllavët ta bëjnë Kërçovë ashtu siç i takonte të ishte. Dhe kështu ndodhi. Erdhëm masovikisht, votuam masovikisht, pa asnjë ekses dhe u kthyem kryelarte me një fitore e cila bëri kthesë historike. Edhe pse të lodhur, pas fitores së madhe, fytyrat e votuesve dukeshin të freskuara sikur kishin shkuar në pushime verore. Kjo mbështetje e diasporës kërçovare duhet të jetë shembull për të tjerët se si duhen bashkuar forcat shqiptare për një qëllim. Ne kur duam mundemi, dhe kur mundemi e bëjmë dhe fitojmë. Ky rast unik i Kërçovës duhet shkruhet me germa te arta ne historinë e re të këtij qyteti. Ajo që pamë në Kërçove nuk do të përsëritet më. Prandaj, është detyrë dhe obligim i udhëheqjes se re në krye me Deharin që të gjejë forcë dhe kurajo të punojë në mënyrën më të ndershme dhe demokratike, të jetë transparent dhe jetë ashtu siç deklaroi edhe vetë Kryetari i të gjithë qytetarëve të Kërçovës. NOA: A mendoni se përmes një strategjie nga ana e institucioneve ne Maqedoni, gjegjësisht shqiptarëve mund të bëhet rikthimi i diasporës ne vendlindje, përmes investimeve apo formave tjera të përkrahjes dhe nxitjes?

Ilaz Kadriu: Një gjë duhet ta kemi të qartë: mërgata shqiptare në Amerikë është specifike dhe si e tillë edhe do te mbetet. Ajo do të vazhdojë të jetë e preokupuar me çështjen shqiptare, në rastin konkret në Maqedoni, por një rikthim shumë i vogël i saj në vendlindje mund të jetë objekt diskutimi në rast të paraqitjes së një plan-programi investues, konkret dhe i thjeshtë, pa pengesa administrative, i favorizuar në mënyra të ndryshme, për ti tërhequr disa nga shqiptaro-amerikanët të cilët nga dëshira e madhe për vendlindjen dhe nga dëshira e madhe për të punësuar në vendlindje, pa harruar edhe përfitimin dhe bashkë me të edhe garancionin shtetëror të investimeve, do të rishqyrtojnë mundësinë e rikthimit i cili do te ishte në të njëjtën kohe edhe nxitje për të tjerët, qofshin edhe nga Evropa. Hapi i parë do të ishte shumë i rëndësishëm. Thyerja e akullit do të hapte nxitje të reja. Të shpresojmë se edhe pjesa shqiptare e qeverisë do të mendojë më seriozisht për këtë.

NOA: Sa është i organizuar komuniteti shqiptar në Çikago dhe më gjerë në shtetin e Illionisit dhe shtetet përreth?

Ilaz Kadriu: Siç e ceka edhe ky komunitet llogaritet si një ndër më të organizuarit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duke llogaritur këtu edhe aktivitetet para formimit të tij. Formimin e këtij komuniteti e kanë përkrahur të gjitha partitë politike si dhe organizatat dhe asociacionet të cilat kanë vepruar në këtë shtet, prandaj, në çdo aksion të organizuar sidomos për çështjen e Kosovës, kryesia e komunitetit gjithmonë dhe në çdo kohe ka pasur përkrahjen e masës së gjerë. Komuniteti ka pasur dhe ka kryesi, ka pasur departamentin e kulturës, financave, informimit, sportit dhe të politikës. Secili departament ka pasur udhëheqës, i cili në mënyrë direkte i ka raportuar kryesisë të cilën e ka udhëhequr kryetari me zëvendësat e tij. Me pyetet se sa është i organizuar ky komunitet në Çikago? Puna qëndron kështu: me mbarimin e luftës në Kosovë, shqiptarët në përgjithësi filluan të mendojnë pakëz ndryshe, duke thënë se lufta mbaroi dhe çdo gjë duhet të kalojë nëpër institucionet e Kosovës. Dhe kjo pak a shumë dukej edhe logjike. Mirëpo, duke llogaritur se edhe Kosova nuk ishte e pavarur por ishte nën protektoratin e UNMIK-ut, komuniteti bënte përpjekje maksimale të lobojë maksimalisht në Senat, Kongres dhe në Shtëpinë e Bardhe lidhur me pavarësimin e Kosovës. Kjo gjë zgjati 7-8 vite pas mbarimit te luftës. Sa më shumë zgjatje, aq më shumë na kushtonte edhe neve. Për këtë duhej organizuar takime të posaçme në Ushington DC me zyrtarë të shumtë siç i cekëm më lartë, për të arritur deri te shpallja zyrtare e pavarësisë së Kosovës. Kjo gjë në sipërfaqe duket e lehtë, por duhet pasur parasysh se në Amerikë çdo aktivitet lobimi bëhet me para. Në këtë drejtim shqiptarët kanë qenë në nivel të lartë në realizimin e detyrave dhe obligimeve ndaj miqve tanë në institucionet e larta amerikane. Përveç kontakteve direkte me personalitetet amerikane, ky komunitet i është bashkëngjitur edhe aktiviteteve tjera kombëtare të cilat kanë qenë të organizuara nga aktivistë të komunitetit të Nju Jorkut qofshin ato aktivitete financiare apo demostrative. Aeroplanë të tërë janë mbushur me demonstrantë nga Çikago për Nju Jork, apo ndihma financiare janë nisur për atje, për ndonjë aksion të filluar nga kryesia e komunitetit shqiptar në NY. Pastaj nuk duhet harruar edhe luftën ne Maqedoni. Ky komunitet, qe nga fillimi e gjer ne mbarimin e kësaj lufte ka përkrahur UÇK-në politikisht, materialisht dhe financiarisht. Dua të theksoj se edhe në këtë luftë komuniteti doli faqebardhë si në luftën e Kosovës. Në letër çdo gjë duket e lehte, por paramendoni të bindësh një mërgatë të tërë për më shumë se një dekadë vetëm të japi duke e lodhur gjer në palcë. Por, duhet ditur një gjë: këtë çka ka bërë mërgata shqiptare në Amerikë rrallë kush mund ta bëjë. Kjo që thashë pak a shumë i takon se kaluarës. Dhe pastaj, me zyrtarizimin e pavarësisë së Kosovës, komuniteti ynë , por, dhe të tjerët, duke llogaritur se pavarësia u krye, menduan se çdo gjë mbaroi, se detyrat mbaruan dhe se çdo gjë në Kosovë dhe për Kosovën duhet ta bëjnë shqiptarët e Kosovës në vend. Edhe kjo po ashtu ka logjikën e vet. Por, këtu fillon një fazë kritike, një fazë e pasivitetit të komunitetit tonë në veçanti dhe i të tjerëve në përgjithësi. Këtu e tutje, kemi më pakëz kontakte, me pak lobime, me pak organizime dhe takime e kështu me radhë. Kësaj i thonë edhe me pak harxhime për të lobuar. Kjo zbehje e aktiviteteve ka te bëjë në mënyrë indirekte edhe me krizën globale e cila depërtoi thelle pa i kursyer edhe shqiptarët e Amerikës në Çikago.

Ilaz kadriu dhe kongresisti Mark Kirk nga Cikago

NOA: Cilat janë raportet e këtij komuniteti me vendlindjen?

Ilaz Kadriu: Parimisht, Komuniteti Shqiptaro-Amerikan gjithmonë ka pasur dhe do të ketë raporte të mira me vendlindjen dhe me trojet shqiptare në Ballkan. Kjo është dëshmuar në të kaluarën gjatë luftës së Kosovës edhe gjatë luftës në Maqedoni. Por, duhet cekur diç të rëndësishme: marrëdhëniet tona me vendlindjen nuk janë pjellë e ndonjë lidhjeje zyrtare, nuk janë marrëdhënie institucionale. Këto marrëdhënie i kemi krijuar ne nga dëshira e madhe që për vendlindjen, nga dëshira e flaktë për demokratizimin e vendeve tona, për avancimin e demokracive perëndimore ne vendlindjet . Këto marrëdhënie në të ardhmen duhet të jenë të institucionalizuara dhe të udhëhequra nga një institucion i posaçme për mërgatën me projekte konkrete për zhvillim dhe investim, te çilet ne një mënyrë apo tjetër do të stimulonin ndonjë ekspert shqiptaro-amerikan të kthehet në vendlindje. Gjer me tani, me sa e di unë, akoma nuk kemi pare ndonjë seriozitet ne ketë drejtim dhe mendojmë se ne t’ardhmen, qeveria duhet me shume dhe me seriozisht te merret me mërgatën nëse me te vërtetë duhet te arrihet sukses. Përndryshe, raportet te cilat i kemi krijuar janë te mira dhe ne do ti avancojmë me takatin dhe dëshirën tone, por, kur këto marrëdhënie institucionalizohen, atëherë kalohet ne një etape te re te marrëdhënieve te cilat do te ndryshojnë edhe raportet ne mes mërgatës dhe vendlindjes.

NOA: Si një veprimtar i njohur në mesin e komunitetit shqiptar në Çikago, a mund të na përshkruani veprimtarinë e juaj dhe aktivitetet me Komunitetin Shqiptaro – Amerikan?

Ilaz Kadriu: Fillimisht dua t’ju tregoj se pas diplomimit në Normalen e Shkupit 67/68, shkova në Paris ku qëndrova 3-4 vite. Veprimtaria fillon në Paris, nëpër Prishtinë si profesor në gjimnaz dhe ne Akademinë Pedagogjike gjer në vitet ’90 dhe pastaj në Çikago. Lidhja Demokratike e Kosovës – dega në Çikago ishte formuar pak para se të vija në Amerikë, kurse unë menjëherë u bëra anëtar i kryesisë se ngushtë, më vonë sekretar dhe më në fund edhe dy mandate kryetar i saj.

Vitet ’90 -ta ishin të njohura si vite të lëvizjeve të thella demokratike, dhe si të tilla depërtuan edhe në mërgatën shqiptare në Evropë dhe në Amerikë. Këtu në Çikago vepronte Balli Kombëtar, Lidhja Demokratike e Kosovës, pastaj Lidhja Qytetare e DioGuardit, Lidhja Demokratike e Malit te Zi dhe kështu me radhë. Por, në përgjithësi, lirisht mund të thuhet se me zhvillimet e reja demokratike , LDK-ja nën udhëheqjen e dr. Rugovës, u bë promotori i çdo aktiviteti kombëtar në përgjithësi , kurse për Kosovën në veçanti. LDK në Çikago me aktivitetin e saj intensiv ka organizuar 3 për qindëshin për qeverinë e atëhershme te Bukoshit dhe atë me vite te tera gati gjer ne fillimin e luftës në Kosovë, ka organizuar demonstrata të mëdha dhe në mënyrë permanente vite me radhë para Shtëpisë se Bardhë, para Pentagonit dhe në Nju Jork para Kombeve të Bashkuara. Kryesia e saj dhe aktivistë të dalluar të saj, biznesmenë dhe përkrahës kanë takuar presidentet e Shteteve te Bashkuara të Amerikës: Bushin e vjetër, Clinton-in, Bushin e ri, sekretaren e shtetit Albright, sekretaren Clinton, kongresistët Hyde, Lantos, Engel, Kirk, Kelly, Guillman, senatorë të shumtë dhe zyrtarë të tjerë të lartë si John Kerry,(sekretari aktual), gjenerali Clark e shumë e shumë personalitete të rëndësishme dhe vendimmarrëse për çështjen e Kosovës. Unë bashkë me shokët e mi dhe me përkrahësit tjerë, ne ketë kohë vepronim partiakisht, pra me LDK-në gjer në mbarimin e luftës në Kosovë dhe menjëherë pas përfundimit të saj, ndryshuan edhe raportet e brendshme dhe marrëdhëniet në komunitet. Filloi një etape e re e historisë së mërgatës, ku u paraqit edhe nevoja e krijimit të një institucioni të vetëm shqiptar, i cili do te ishte ombrella e të gjitha asociacioneve dhe partive politike të cilat kishin vepruar gjer në atë kohë. Në këtë drejtim me plotë përgjegjësi mund t’ju them se me iniciativën time, për të cilën fillimisht kam qenë edhe i kritikuar, dhe me përkrahjen e miqve të mi më 2001 u themelua Komuniteti Shqiptaro-Amerikan në shtetin e Illinois-it, me seli në Çikago, që funksionon edhe sot e kësaj dite si forcë e vetme politike shqiptare. (intervistoi: Naser Pajaziti/NOA)