A po rrezikohet për t`u zhdukur gjuha shqipe në Zvicër !?

Përqindja e shqipfolësve në Zvicër është në rritje prej dekadash. E megjithatë shqipja flitet gjithnjë e më pak
“Deri në kopshtin e fëmijëve dija vetëm shqip”, thotë Marash Pulaj. Ai është një konsulent PR, reper dhe prezantues nga Lucerni; prindërit e tij erdhën në Zvicër nga Kosova. Por gjermanishtja zvicerane ka qenë prej kohësh gjuha në të cilën ai mendon dhe mund të shprehet më saktë.

Marashi është një nga mbi 300 000 shqipfolësit në Zvicër – që është 3.5 për qind e popullsisë. Shqipja është gjuha e dytë më e madhe jokombëtare në Zvicër pas anglishtes.

Numri i shqipfolësve në Zvicër është në rritje prej dekadash. Deri në vitet 1980, ishin kryesisht punëtorë sezonalë ata që punonin në Zvicër. Ata pothuajse nuk ranë në sy. Gjithashtu sepse shpesh strehoheshin në kazermat e punëtorëve, të izoluar nga shoqëria zvicerane.

Me rritjen e represionit kundër shqiptarëve në Jugosllavi, shumë punëtorë sezonalë u shpërngulën përgjithmonë në Zvicër dhe, në shumë raste, sollën me vete edhe familjet e tyre.

Për shkak të Luftës së Kosovës në fund të viteve 1990, diaspora shqiptare u rrit përsëri. Një pjesë e madhe e refugjatëve u kthyen menjëherë pas përfundimit të luftës. Disa, megjithatë, qëndruan dhe ndërtuan një jetë të re për veten e tyre në Zvicër – dhe ua kaluan gjuhën shqipe fëmijëve të tyre.

Integrimi dhe ndryshimi i gjuhës
Sot – dekada më vonë – komuniteti shqipfolës është pjesërisht i integruar në shoqërinë zvicerane. Ka politikane, futbolliste, biznesmenë dhe artiste me origjinë shqiptare.

Shumë prej tyre i përkasin brezit të dytë ose të tretë. Ata janë rritur në Zvicër dhe natyrisht flasin një gjuhë kombëtare në nivelin amtar. Megjithatë, jo të gjithë flasin njëlloj shqip.

Dhe jo të gjithë flasin shqip me fëmijët e tyre çdo ditë – një shenjë se një ndryshim gjuhësor është duke u zhvilluar. Komuniteti shqiptar në Zvicër rrezikon të humbasë gjuhën amtare.

Gjuha shqipe ka pak prestigj
Gjuhëtari Naxhi Selimi nga Universiteti i Arsimit të Mësuesve në Schwyz ka studiuar përdorimin e gjuhës së njerëzve me origjinë shqiptare në Zvicër. Arsyet e ndryshimit të gjuhës ai i sheh në integrimin progresiv, por edhe në prestigjin e ulët të shqipes.

Disa njerëz po përpiqen të shprehin dëshirën e tyre për integrim gjuhësisht: „Nuk duan të tërheqin vëmendjen dhe për këtë arsye shmangin të folurit shqip në publik“. Nuk ndihmon fakti që gjuha shqipe ende nuk vlerësohet keq në Zvicër – në ndryshim nga gjuhët e tjera të migracionit si anglishtja, italishtja apo spanjishtja.

Kufizimi për çështjet private
Konotacioni kryesisht negativ i shqipes inkurajon kalimin në gjuhën e shumicës, thotë Naxhi Selimi: “Që nga brezi i dytë e në vazhdim, njerëzit me prejardhje shqiptare flasin mes tyre edhe gjermanishten zvicerane. Shqipja përdoret pothuajse ekskluzivisht brenda familjes, për shembull në kontakt me gjyshërit.

Ky zhvillim është tipik për procesin e ndryshimit të gjuhës. Drejtimi në të cilin mund të shkojnë gjërat tregohet nga njerëzit me origjinë italiane në Zvicrën gjermanishtfolëse: anëtarët e gjeneratës së tretë dhe të katërt kryesisht nuk flasin italisht.

Çfarë po bëhet për të luftuar humbjen e gjuhës
Dëshira për të ruajtur gjuhën është sigurisht e fortë tek njerëzit me prejardhje shqiptare në Zvicër. “Shumë prej nesh u rritëm me prindërit që na këshillonin të flisnim shqip”, thotë Marash Pulaj. Shqiptari nga Lucerni drejton emisionin “Fol Shqip!” për diasporën shqipfolëse.

Për punën e tij si moderator, Marashi fillimisht duhej të mësonte sërish shqipen e duhur, shkruan „SRF“, transmeton portali Shtegu. Ai vëren tek të ftuarit një krenari për origjinën e tyre dhe një dëshirë të fortë për të ruajtur gjuhën shqipe tek brezat e rinj. Por idealet dhe realiteti shpesh ndryshojnë, siç tregon hulumtimi i Naxhi Selimit.

Kurse gjuhësore për të luftuar humbjen e gjuhës
Në fund të fundit, shumica e kantoneve prej kohësh kanë kurse shqipe për fëmijë me origjinë shqiptare, ashtu siç kanë për shumë gjuhë të tjera emigrantësh. Mësimet plotësojnë mësimin me gojë në familje me bazat e gramatikës.

Megjithatë, këto kurse janë vullnetare, shpesh i nënshtrohen një tarife dhe zhvillohen jashtë orarit të shkollës. Ato ndoshta frekuentohen vetëm nga një pjesë e vogël e fëmijëve me origjinë shqiptare. “Kjo nuk mjafton për të ndaluar ndryshimin e gjuhës”, thotë Naxhi Selimi.

Familjet binacionale si shpëtim?
Të paktën fëmijët që ndjekin kurset e shqipes mund të komunikojnë më lehtë gjatë pushimeve në vendin e origjinës, thotë Naxhiu. Dhe këto marrëdhënie me vendet shqipfolëse, të cilat vazhdojnë të mbahen aktivisht, mund të ngadalësojnë në mënyrë indirekte ndryshimin gjuhësor.

Martesat lidhen rregullisht mes personave me origjinë shqiptare nga Zvicra dhe personave nga Kosova apo Maqedonia e Veriut. Në raste të tilla, gjuha e përbashkët e familjes ka gjasa të jetë shqipja, edhe nëse familja jeton në Zvicër. Kjo mund ta mbajë disi të gjallë gjuhën në diasporë në dekadat e ardhshme.

Statistikat ndoshta do të vazhdojnë të gënjejnë për disa kohë
Edhe pse komuniteti shqiptar në Zvicër aktualisht po kalon një ndryshim gjuhësor, kjo nuk ka gjasa të pasqyrohet në statistikat e disa viteve.

Nga njëra anë, shumica e gjeneratës së parë ka të ngjarë të jetojë për disa vite apo edhe dekada. Dhe së dyti, mund të supozohet se shumë anëtarë të diasporës do ta deklarojnë shqipen si një nga (deri në tre) gjuhët kryesore në sondazhe, edhe nëse aftësitë e tyre gjuhësore janë thjesht elementare. Sepse pjesëmarrja në një grup gjuhësor nuk është vetëm një çështje e aftësive gjuhësore, por edhe një çështje e ndjenjës.

/shenja