Shqiptarët në Zvicër, integrimi i tyre dhe jeta mes dyshtetësive..

Kupa e Botës ka përfunduar për ne. Diskutimi për shqiponjat dykrenore nuk është. Shqiptarët janë të integruar. Ne vizituam katër prej tyre.

Për Zvicrën Botërori ka përfunduar që nga e marta e kaluar. Çfarë do të mbani mend pas disa vitesh: eliminohet sërish në 1/16, shqiponja e dyfishtë, dyshtetësia. Djemtë me kryqin zviceran në gjoks përplasën duart.

Kjo bëri valë. Sascha Ruefer e gjeti veprimin “budallaqe dhe budalla”. “Është si kur gruaja juaj thërret emrin e dikujt tjetër gjatë seksit në momentin e orgazmës”, shprehu Roger Köppel zhgënjimin e tij në Tele Züri.

Dhe tani Shoqata Zvicerane e Futbollit dëshiron që lojtarët kombëtarë të lejohen të kenë vetëm një pasaportë zvicerane, shkruan blick, transmeton Albora.ch.

Debati nuk ka të bëjë vetëm me zviceranët me mbiemra Müller, Meier dhe Gerber, por edhe ata me emra si Gashi, Beqiri dhe Berisha. Zviceran me rrënjë shqiptare. Debatin për dyshtetësinë dhe shqiponjat dykrenore e morëm si një mundësi për të ndjerë pulsin e një grupi popullsie që dikur qëndronte për ngacmuesit e Ballkanit, parazitët socialë dhe banditët e diskotave.

Lidhja me shtëpinë bëhet më e lirshme
Gjysma e rreth 170,000 shqiptarëve kosovarë në Zvicër tani kanë pasaportën e kuqe. Shqiponjës dykrenore i është shtuar kryqi. Jo thjesht simbolike. Realiteti është: shqiptarët kanë mbërritur në Zvicër.

Lidhja e brezit të ri me vendlindjen e prindërve të tyre është ende atje, thotë Hamit Zeqiri (47), i cili punon në Lucern si specialist integrimi në një agjenci të specializuar të financuar nga publiku. “Por lidhja po bëhet më e lirshme.”

Sipas Zeqirit, klubet shqiptare po ankohen për mungesën e pasardhësve, të rinjtë janë më pak të prirur të dërgojnë para në shtëpinë e tyre të dytë, BMW-të tani ndonjëherë po zëvendësohen me VW dhe shfaqjet e nusërisë në vendin e origjinës janë jashtë. Sipas motos: Gruaja shqiptare – por të lutem nga këtu! Gratë nga atje nuk flasin gjermanisht dhe kualifikimet e tyre nuk njihen këtu. “Familjet nuk duan ta mbajnë më këtë përgjegjësi”, thotë Zeqiri.

Shqiptarët janë italianët e rinj. Ka mjaft paralele. 50 vjet më parë, “Tschinggen” u ndeshën me urrejtje të plotë. Ata shiheshin si dembelë të pafavorshëm që fishkëllenin gratë dhe duke qenë komunistë, nuk i lënë shefat e tyre t’u thonë asgjë. Sot, në festa, njerëzit mburren se falë stërgjyshes së tyre ata janë në të vërtetë “Italo”.

Edhe shqiptarët kaluan një krizë imazhi. Vetëm kur dhjetëra mijëra shqiptarë u larguan në Zvicër gjatë luftërave ballkanike në vitet 1990, u ndeshën me simpati. U strehuan, u mblodhën orendi, rroba, lodra dhe biçikleta. Në vitet që pasuan, zemra zvicerane rrahte gjithnjë e më pak për refugjatët. Sepse tani fëmijët e ëmbël kosovarë po bënin raketë. “Shqipi” (shqiptohet: Schipi) i papëlqyer u bë kryefjala. “Sepse nuk dinte më mirë”, thotë Hamit Zeqiri.

Prindër të traumatizuar, aftësi të dobëta gjuhësore – plus një kulturë në të cilën burri nuk është automatikisht përgjegjës. “Ata janë ndjerë të mbingarkuar dhe inferiorë dhe janë kompensuar për këtë”, thotë Zeqiri. Me zënka, BMW-të e majme dhe gjëra të shtrembër u kthyen. Ose më e pranueshme shoqërisht: me futboll. Në fushën e sportit, me shpirtin luftarak dhe kafshatën e tyre, befas ishin dikush. Kështu ishte – atëherë.

Ata krijojnë kompani dhe nisen në showbiz
Shqiptarët e brezit të dytë dhe të tretë nuk janë më vetëm futbollistë, sportistë marcialë apo gënjeshtarë. Gjithnjë e më shumë prej tyre po themelojnë kompani që shkojnë përtej një biznesi familjar, janë të suksesshëm në politikë apo janë artistë në biznesin e shfaqjes. Ashtu si Miranda Ademaj, e cila në moshën 32-vjeçare është drejtuese e firmës së saj financiare.

Dhe Qëndresa Sadriu, që në moshën 18-vjeçare iu bashkua PS-së dhe tani kryeson këshillin komunal të Opfikon – në moshën 23-vjeçare! Ose Marash Pulaj (24), studenti i gazetarisë që bëri emër me repin dialekt dhe tani është edhe një yll televiziv në Kosovë.

Ata nuk janë thjesht figura. Rruga e saj është tregues i një brezi të tërë. Ai që mori pak mbështetje nga shtëpia sepse vetë prindërit kishin nevojë për ndihmë. “Unë ngatërroja vetëm detyrat e shtëpisë ndërsa nënat e shokëve të klasës studionin me ta për provime,” thotë argëtuesi Pulaj.

Dhe ata duhej të provonin vazhdimisht se ishin të aftë për diçka pavarësisht emrit “Jugo”. Politikania Sadriu dërgoi 287 aplikime para se të merrte profesionin. Pavarësisht notës mesatare të saj 5 në shkollën e mesme. “Përfundova duke mësuar të bëhesha asistente dentare, edhe pse nuk doja shumë,” thotë ajo. Përveç kësaj, fëmijët menaxhonin vizitat e mjekut, takimet në bankë apo edhe mbrëmjet prindër-mësues për prindërit e tyre të pafuqishëm. Si adoleshente, sipërmarrësja Ademaj i kishte lënë prindërit e saj të nënshkruanin prokurë sepse ishte e lodhur nga përktheni gjithmonë gjithçka. “Ishte më shpejt nëse do të kujdesesha për gjithçka vetë”.

Pavarësisht gjithçkaje, ata luftuan rrugën e tyre. Kjo nuk e habit ekspertin e njohur të integrimit Thomas Kessler (58): “Shqiptarët duan të ecin përpara dhe janë të gatshëm të punojnë shumë për këtë. Ata ua përcjellin këtë motivim fëmijëve të tyre.” Zvicerani i përsosur – në fakt. Por ne, zviceranët, nuk e shihnim kështu për një kohë të gjatë. Kjo përvojë është ende e thellë, siç tregohet nga debati për shqiponjën dykrenore.

Shumë shqiptarë lexojnë çdo shkrim dhe komentojnë me kujdes, siç e di edhe eksperti integrues Zeqiri. Mbi të gjitha, ata të brezit të parë, që e bënin punën në heshtje, nuk donin të tërhiqnin vëmendjen, të asimiluar – që njerëzit të mos mendonin keq për ta. Si Ariton Vrenezi (47). Ai ka udhëtuar çdo ditë në të njëjtën fabrikë parketi për më shumë se 30 vjet.

Edhe nëse është i sëmurë. Pas punës, ai ndërmjetësoi edhe ndërmjet shqiptarëve dhe komuniteteve në dhe përreth Shën Margreten SG – vendbanimi i tij. Ai i ndihmoi njerëzit e tij kur ata ngecnin dhe u mësoi autoriteteve se si të silleshin më mirë me kulturën tjetër. Lufta e tij për një imazh më të mirë, thotë ai. Gjithmonë kam dashur të tregoj se ne shqiptarët jemi njerëz të mirë”.

Brezi i ri ka formësuar prej kohësh kulturën pop zvicerane
E gjithë kjo, së bashku me një sistem formimi profesional zviceran, i cili gjithashtu u jep studentëve më të dobët një shans, ka ndihmuar ish punëtorët e ftuar dhe refugjatët të integrohen. Ka ende vend për përmirësim në shkollën e mesme: Sipas Entit Federal të Statistikave, vetëm 31 kosovarë kanë mbaruar shkollën e mesme në vitin 2016. Kjo është një normë e ulët, edhe nëse ky numër nuk përfshin zviceranët me rrënjë kosovare.

Sido që të jetë, ata tashmë po lënë gjurmë në kulturën zvicerane. Dikur për gjuhën e rinisë – zhargon “Shqip” është i popullarizuar edhe në mesin e adoleshentëve pa sfond migrimi – por edhe për biznesin e shfaqjes. Emmenbrücker Loredana Zefi (22) aktualisht po fillon në YouTube. Kënga e saj “Syze dielli” është klikuar tashmë më shumë se 12 milionë herë. Dhe Bendrit Bajra (22) ka luajtur me sukses një parukier shqiptar në filmin e njohur “Flitzer” vjeshtën e kaluar.

Dhe më pas janë Valon Behrami dhe Lara Gut. Heroi shqiptar i futbollit dhe asi i skive – nuk mund të ishte më zviceran. Pak vite më parë do të kishte qenë e vështirë për çiftin. Nuk ka një intervistë sot që të mos pyesë për thesarin. Ndoshta kjo do ta bëjë shkollën së shpejti. Ashtu si italianët. Ndoshta në të ardhmen do të jetë mirë të kesh një dashnor me rrënjë kosovare.

Qëndresa Sadriu (23), politikane
Në moshën 18-vjeçare u bashkua me PS-në, në moshën 19-vjeçare u bë deputete e Parlamentit Opfiker (ZH) dhe
në moshën 23-vjeçare u zgjodh kryetare e saj. Në këtë mes ajo ishte një kandidate e Këshillit Kombëtar.

Asgjë nuk ecën ngadalë me Qëndresa Sadriun – sikur të ketë një gjysmë jete për të arritur. Ndërsa të tjerët të moshës së saj janë duke u qetësuar në pishinë, ajo kalon nëpër raportin aktual vjetor të qytetit dhe pasqyrat financiare. Për orë të tëra nëse duhet. “Më pëlqen të jem e saktë,” thotë ajo. Mos bëni gabim, sikur ajo ka diçka për të provuar.

Prindërit e saj erdhën në Zvicër në vitet 1980 – si bashkim familjar dhe
për të fituar para. Ajo dhe dy motrat e saj më të vogla kanë lindur këtu. Megjithatë, për Quendresën, rrënjët e saj dikur ishin një hipotekë. Bullizmi ishte pjesë e përditshmërisë së tyre. Si fëmijë ajo u sëmur nga kanceri, për shkak të trajtimit ishte gjithmonë e lodhur. “Nuk mund të përqendrohesha në shkollë”.

Kështu që mësuesja e mori karrigen e saj – vajza duhej të qëndronte në këmbë për dy orë. “Kjo nuk u ndodhi kurrë të tjerëve.” Adoleshenti më vonë shkroi rreth 300 aplikime – dhe mori vetëm refuzime. Ajo, e cila donte të bëhej infermiere, bëri një praktikë si higjieniste dentare.

Për fat të mirë! Sepse prej andej mori ajo u mbështet nga mësuesja dhe një mësuese e shkollës profesionale. Për herë të parë ndonjëherë. Falë tyre, unë jam këtu ku jam sot”. Dhe mbase ajo së shpejti do të jetë shumë më larg. Qëndresa dëshiron të jetë anëtare e këshillit kantonal vitin e ardhshëm. Por fillimisht ajo do të fillojë studimet për punë sociale në vjeshtë.

Marash Pulaj (24), argëtuesi
Kur Marash Pulaj zbret nga avioni në Prishtinë, ai është jashtë. Fëmijët vrapojnë në krahët e tij, adoleshentët bëjnë selfie me të, gratë e filmojnë me celularë në restorante. “E kisha nënvlerësuar zhurmën”, thotë studentja e gazetarisë. Pulaj është moderatorja e emisionit më të famshëm në televizionin kosovar – i cili prodhohet në një lokal nate shqiptare afër Lucernit. Quhet “Fol Shqip”. Përkthyer: «Fol gjuhën e thjeshtë» ose «Fol shqip».

Nuk ka asnjë fëmijë shqiptar që nuk i dëgjon dy fjalët e fundit nga prindërit. Ata janë një kujtesë: mos harroni se nga vini. Për një kohë të gjatë ishte Kriens, ku ai u rrit. Pika. Atdheun e prindërve e njihte vetëm nga pushimet, ishte i vetmi shqiptar në rrethin e miqve dhe dialekti ishte gjuha e parë me të cilën fliste. mendoi dhe ëndërroi. Pulaj ishte më shumë zviceran se sa shqiptar: ambicioz, tepër i përpiktë dhe jashtëzakonisht i besueshëm.

Gjithçka ndryshoi pasi hiti në Top 10 ai arriti me kombinimin e tij rap Marash & Dave. Krijuesit e “Fol Shqip” i kërkuan atij që të bashkohej si bashkëprezantues. “Isha i nervozuar në fillim. Shqipja ime ishte në nivelin e një nxënësi të klasës së katërt shqiptare”, thotë ai. Madje sot herë pas here mendon shqip. Dhe marrëdhënia me të afërmit në Kosovë është bërë më e ngushtë. Papritur të gjithë kushërinjtë e tij e ftuan në bisedat e tyre në grup. Ajo që po ndodh me Marash Pulajn është ajo që urojnë të gjithë prindërit shqiptarë për fëmijët e tyre: “Po afrohem me rrënjët e mia shqiptare”.

Miranda Ademaj (32), Cyrih, menaxhere
Kur Miranda Ademaj filloi kompaninë e saj financiare në moshën 29-vjeçare, askush nuk besonte në të. Ishte e re, mërgimtare dhe mbi të gjitha grua. “Në industrinë e fondeve mbrojtëse, një grua shoqërohet me një asistent, jo me një shef.” Ajo e ndjeu për herë të parë këtë në takime. “Burrat më morën në pyetje, më provuan nëse mund të bëja diçka.” Ademaj ndërkohë ua ka treguar të gjithëve. Sot kompania e saj Skënderbeg Investment Management AG në Lichtenstein menaxhon miliona.
Skënderbeu është një luftëtar shqiptar i lirisë.

Liria, lufta – këto janë temat e jetës së saj. Gjatë Luftës së Kosovës, vajza i shpëtoi vdekjes për pak. Ata ndaluan ushtarët serbë rrugës për në shkollë, por i lanë të shkojnë përsëri. Fat i pastër – shumë nga miqtë e saj u zhdukën pa lënë gjurmë. Më pas ajo iku te babai i saj në Gjermani. “Aty ishin turqit që kishin namin e keq, jo shqiptarët,” thotë ajo. Ajo mësoi shpejt gjermanishten, shkoi në shkollën e mesme dhe erdhi në Zvicër në moshën 20-vjeçare për të studiuar ekonominë.

Ky hap i fundit ishte i vështirë, por edhe një goditje çlirimtare. Deri atëherë, ajo kishte marrë gjithmonë përgjegjësinë për prindërit dhe tre vëllezërit e motrat e saj. Tani ajo donte të ecte në rrugën e saj. Një fatkeqësi për prindërit. “Ishte e lënduar ta zhgënjeja, por më duhej të largohesha për të qenë e lumtur”. Ndërkohë gjërat janë qetësuar: sot krenohen me vajzën e tyre.

Ariton Vrenezi (47), punëtori
Ariton Vrenezi është shqiptar nga e para. Miqtë e tij të ngushtë janë shqiptarë, dy klubet që ai drejton janë shqiptarë dhe ai gjithmonë shkon me pushime në fshatin e tij të lindjes në pjesën shqiptare të Maqedonisë. Prej 33 vitesh jeton në Zvicër, gjithmonë në Shën Margreten. Që fshihet.

Vrenezi jeton me gruan, dy djemtë dhe prindërit në një shtëpi mjaft të shkëputur. Fqinjët e tij: të gjithë zviceranë. Ka një Opel në rrugë, shkurre trëndafili po rriten nga shtrati pranë shtëpisë, dhe brenda mund të hani nga dyshemeja – është kaq e pastër. Nga këtu, drejtori i turnit shkon çdo ditë për të punuar në fabrikën e parketit aty pranë. Kjo për 32 vjet.

Pothuajse të gjithë në fshat e njohin «Tonin». Qoftë zviceran apo shqiptar. Kjo i dha atij edhe punën e ndërmjetësit me kohë të pjesshme, të cilën e bëri për shtatë vjet. Një projekt integrues i komuniteteve përreth. Kur familjet shqiptare etnike nuk i dërgonin fëmijët e tyre në grupin e lojërave, i ra telefoni celular.

“Toni” kaloi pranë, së pari dëgjoi prindërit, u shpjegoi se grupi i lojërave ishte i rëndësishëm dhe çështja u gërvisht. Një i ri që nuk donte të hiqte flamurin e tij me shqiponjë dykrenare nga fasada e shtëpisë ishte pak më i vështirë për t’u goditur dhe fqinjët u mërzitën nga kjo. Fillimisht e ka shënuar të madhin, më vonë ma ka dhënë besën që ta heq flamurin”, thotë Vrenezi. Besa – fjala e nderit shqipe par excellence.

“Problemi im është se nuk mund ta kthej shikimin kur dikush ka nevojë për ndihmë”, thotë Vrenezi. Kjo bëhej gjithnjë e më shumë një barrë. Kjo është arsyeja pse ai hoqi dorë nga puna e tij të ndërmjetësimit dy vjet më parë. Pavarësisht kësaj, telefoni i tij ende bie herë pas here – dhe “Toni” ndërmjetëson.

/albora