Behxhet Jagodini:Kënga Kërçovare trup me gjymtyrë të gegërishtes dhe të toskërishtes..

Këngët në këto hapësira gjeografike kërçovare u takojnë çdo lloii, tipi apo trajtë të motiveve, duke filluar nga ato pagane, elementeve meteorologjike, pjellshmërisë së tokës, motmotit, toponimeve ,luleve ,zogjëve shtegtarë, punës, lindjes, fejesës, vajet, jetës bashkëshortore, dashurisë, nizamëve ,kurbetit, këngë vallesh historike, të kacakëve, epike, kreshnike e tjera.

Këto thurje dhe krijime kaq të shumta në këto treva janë informatorët dinjitoz të autoktonisë dhe autenticitetit së rrënjëve thelbësore të kësaj popullsie të mocme ilire në këto hapsira.

Autori Toma Smiljanic në librin e tij,, Kicevija ” përmend se nuk ekziston venbanim fshatarë në rrethin e Kërcovës ku thuajse nuk hasen gjurmë të lokaliteteve të gjenezës së vjetër të popullsisë ,si i quan ai, latinë, jelinë, vlleh, arbanas, që banonin që para ardhjes së sllavëve (Toma Smiljanic- Kiçevija -f-370)

Për lashtësinë e autoktonisë dhe autenticitetit të krijimeve burimore të këngës kërçovare pajtohen edhe shumë studjues të cilët japin mendimet e tyre shkencore, ku konstatohet se kënga burimore kërçovare është arkaike dhe se kërkohet një studim më dinjitoz mbi karakteristikat e sajë të veçanta.

Me plot të drejtë, do të pajtohemi kur autori Ahmet Qeriqi për këngën kërcovare në artikullin ,,Kënga kërçovare dhe veçoritë arkaike të këndimit” thotë se,, Përveç rezistencës aktive kundër të gjithë pushtuesve, që nga Roma e Bizanti, Turku e sllavi, kërçovarët kanë ruajtur ADN-në shqiptare, madje kanë ruajtur elementët më arkaike të këndimit, të cilat, si të tilla, nuk i gjemë në trevat e tjera shqiptare”,. . . .dhe vazhdon , duke shortuar një këndim të dyzuar, i cili ruan karakteristika arkaike të kohës ilire. Nëse në këtë mënyrë të këndimit nuk kemi elemente ilire e pellazge, atëherë mendoj se nuk kemi ku të kërkojmë gjetkë.

Po i njejti autor në artikullin,, Nëpër shekuj kënga e popullit Bexhet Jagodini” ai e veçon këngën kërçovare nga të gjitha trevat tjera të Iliridës, e ku thotë,, Kënga tipike e malësorëve të Kërçovës ka edhe karakter meditativ …njëlloj këndimi, jo aq karakteristik për trevat e tjera të Iliridës”.Autori Dr. Bardhosh Gaçe kërkon nevojën e rihapjes për një qasje më të kujdesshme dhe më identifikuesë për këtë truall , ku ai midis tjerash shkruan …..,,në vetvete shton argumentet mbi karakterin kombëtar …duke vazhduar që kjo gjithsesi mund të jetë një objekt studimesh më vëzhguese dhe më shkencore në të ardhmen” ( Bardhosh Gaçe- Etnoalb- Shkup,viti I, 1.f1-192-Shkup -2017 f-21)

Duke vrejtur e bazuar në vlersimet e lartëpërmendura , por edhe shumë autorve të tjerë për studim të këngës rrënjore kërçovare, ne zhvilluam aktivitet disa vjeçar për të vërtetuar kërkesat për një vështrim sa më bindës , ku edhe konkludohet që kënga burimore kërçovare paraqet një shtyllë, apo një trung në vehte të elementit kulturor shqiptar, me elemente apo gjymtyrët e sajë të gegërishtes dhe toskërishtes .Argumentet objektive që vulosin këtë tezë janë të detajuara dhe të potencuar në libërin e autorit të tekatit ,por ne kësaj rradhr shkoqim disa nga ato argumente në formë të shkurtuar.

1- Në mijëvjecarin e parë para erës sonë në shtetin e Ilirëve Penestë që është shënuar edhe në hartën Iliria, haset emëri më I vjetër I qytetit të Kërcovës me emrin Uskana, I cili ishte qyteti më I madh I atijë shteti, me një pozitë shumë të volitshme gjeografike e cila ishte rrugë kalimi për në krahinat e Labeatëve ku sundonte mbreti Gent. ( Ilirët dhe Iliria te Autorët Antik- Tit Livi- f. 125).

Qyteti Uskana asaj kohe në Penesti, që nga Sharri e deri në Lihnidë pra ishte qyteti më i madh se qytetet tjera si Onej-Tetova, Draudak-Gostivari dhe Lihnida-Ohëri , gjë që flet për një zhvillim më të lashtë dhe avancuar kulturor, sigurisht shkaku i madhësisë së tij në aspektin morfologjik, funksional dhe demografik të cilat jepin mundësinë e krijimeve të ndryshme si të këngëve burimore , veshjeve, dokeve, riteve, zakoneve e tjera, që janë shumë autentike këtu në Kërçovë.

2-Shtrirja gjeografike e bifonisë në trojet shqiptare paraqet element tjetër dëshmie të krijimeve kulturore. Nga harta e cilësuar nga autori në libër në aspektin morfologjik duket përhapja e dyzërësisë polifonike , e ku shtrihet kryesisht në të dyja anët e maleve të Sharrit nga shtrihej Uskana dhe thuajse me po të njejtën sipërfaqe si nga lindja njashtu edhe kah perëndimi.

Sipërfaqe më të madhe të përhapjes së muzikës dyzërëse e hasim në Shqipërinë e Mesme duke përfëshi si qendër Kërçovën dhe qytet nga më të afrtat e deri te më të largëtat, nga Struga në jug e deri në Gostivar,Tetovë, Dërven e Kaçanik në veri. Me largimin nga Kërçova në të gjitha drejtimet bie intenziteti bifonik.

Me këtë pajtohet edhe Lorenc Antoni ku përmend se vendi ku këndohet më tepër në polifoni është padyshim rrethi i Kërçovës e ku duke u ngjitur në veri ky interesim dhe përdorim vjen duke u pakësuar (Lorenc Antoni- Folklori muzikor shqiptar-Bleni i pestë-Rilindja Prishtinë-1972-f-8.).. e ku më tutje vazhdon se në këtë oazë të gegërisë këndohet në polifoni bifonike, e cila nuk ka kurgjë të përbashkët me atë të toskëve.

3- Mënyra e të kënduarit shumë karakteristike …..
Ajo që e dallon këtë këngë burimore dhe që e bënë autentike nga trevat tjera është së këngës ia merr këngëtari nisës apo mjaltëzues e më pastaj në vargun edytë e shoqëron grupi duke kënduar në intonacion të këngëtarit nisës e më pastaj në mes apo fund të frazës dy këngëtarët mbajtës apo mbushës bajnë ison në intonacionin bazë , apo e mbajnë këngëtarin nisës për të bredhur dhe mjaltëzuar në frazë në mënyrë shumë mjeshtrore që nuk ndodh në asnjë trevë tjetër shqiptare.

Një tjetër argument rrënjor është edhe teksti ,ku në shumë këngë burimore kërçovare hasen fraza të tëra në nji strofë të jenë pa tekst, e ku zbukurohen me mjaltëzime (hekje) nga këngëtari nisës, ku kjo tregon arkaiken dhe autentiken që nuk hasen në asnjë trevë tjetër shqiptare, si psh kënga ,, Jevo Jevo” (Shih Youtube Bexhet Jagodini) këngë e lashtë e tranzicionit konfesional etj.

4-Relievi është shkas i krijimeve dhe mbrojtja e tyre nga ndikimet e tjera etnografike . Kërcova me rrethine është 30 % vend fushoro-kodrinor dhe 70 % vend malor. Izolimin e saj e mundëson morfologjia e reliefit të terrenit, e cila është fushë gropë me shumë male rreth e përqark, Të gjitha këto male, formë kurore e trevës së Kërçovës e bënë izolimin e sajë ,ku I ka mundësuar krijimet etnografike , kultivimin si edhe mbrojtjen e tyre nga ndikimet të rrymave të tjera kulturore, në fakt fortifikimi i saj kulturor .

Kjo strukturë morfologjike e terrenit, si edhe e vetë shtrirjes së vendbanimeve rurale, si ato të Zajazit dhe Tuhinit, është shkas i rëndësishëm për imponimin e veprimtarive primare të cilët janë paraqitur në kohërat e lashta si blegtoria, gjuetia, pylltaria, pemëtaria, e më pakë ato lavërtare e tjera ..

5-Blegëtoria ishte degë e rëndësishme mjaftë rentabile . Çobanët dhe familjarët e tyre në viset kodrinoro –malore, krahasuar me veprimtaritë e viseve rrafshinore, ishin shumë më të lirë në aspektin kohor, ku çobanëve ju jepej mundësia për të krijuar apo thurur vargje të ndryshme këngësh, ato përveç se thurën e kënduan ato edhe jo rastësisht përdorën instrumente si fyelli, kavalli të cilët asocojnë me këngën rrënjore kërçovare.

Në një numër të konsideruar të këngëve kërçovare, në bazë të krijimeve të teksteve vërehet lidhja e ngushtë e banorëve shqiptarë për morfologjisë së terrenit dhe atë kryesisht me hapësirat malore, në të cilët hasen emrat e ndryshëm të cilët pasqyrojnë morfo-strukturën relefore e sipërfaqes së saj, ndodhitë apo ngjarjet e asaj kohe të blegëtorit kërcovar, mëndje hasen edhe numrin e deleve në kopetë etyre ,sikurse kënga: “O çobon me 500 dhen “ e tjera.

(Studimi është shumë më i gjatë edhe me teza të tjera të cilat janë të regjistruara në këtë libër, i cili është në fazën përfundimtare)
Kërçovë 16-12-2021

/radiokosovaelire