Kërçovarët dhe aksionet e tyre kaçake (guerile) Nga Halim PURELLKU

Që me pushtimin serb në tetor të vitit 1918, qëndresa e popullatës shqiptare kundër sundimit serb/jugosllav ishte evidente dhe atë shumë e qartë. Drejtuesit kryesorë të qëndresës së armatosur të formës guerile/kaçake në trevat shqiptare nën pushtimin jugosllav ishin Bajram Curri, Hasan Prishtina dhe Elez Isufi.

Ndërkaq, në Trevat Lindore shqiptare që nga fundi i vitit 1918 dhe fillimi i vitit 1919 u organizuan dhe vepronin më shumë grupe guerile/kaçake të armatosura shqiptare të njohura si “””, nën udhëheqjen e Elez Isufit, Maliq Gostivarit, Kalosh Kërçovës (Kalosh Dani) me të vëllain Lazamin nga fshati Zajaz i Kërçovës, Adem Bulkut nga fshati Radushë i Tetovës, Abdulla Bojkut nga fshati Belicë i Strugës, Selim Rexhepit nga f. Brailovë i Përlepes, Sadin Selmanit nga fshati Zajaz i Kërçovës etj. Por figura qendrore në operacionet e armatosura në Trevat Lindore shqiptare ishte Kalosh Kërçova.

Çetat kaçake shqiptare të “Grupit të Vardarit”, gjatë të gjithë aksioneve dhe veprimeve të tyre në Trevat Lindore shqiptare mbështeteshin nga bajraktarët dhe krerët e “Malësisë së Sipërme” të Dibrës, përkatësisht të Peshkopisë, ku dhe kishin bazat kryesore të tyre logjistike.

Në Malësi të Dibrës (Peshkopi), Elez Isufi konsiderohej personaliteti më i dalluar dhe luftëtari më i madh për bashkimin e trevave shqiptare në një shtet. Për këtë qëllim, Elezi kishte tubuar rreth vetes numër të madh forcash të armatosura, të cilat vepronin në trevat shqiptare nën sundimin serb, brenda e jashtë kufijve politik të Shqipërisë.

Shkaqet që çuan në shpërthimin e një lëvizje të armatosur të qëndresës kundër serbe, të formës guerile ndër shqiptarët ishin të shumta, si ato të karakterit politiko-shoqëror ashtu edhe ato të karakterit social-ekonomik dhe kombëtar.

Dhuna dhe terrori sistematik i pushtetit serbo-kroato-slloven; shpronësimi i shqiptarëve eksproprijimi dhe dhënia e pronës së tyre kololistëve, si dhe torturimet, burgosjet me akuza të konstruara, arrestimi i kaçakëve pas dorëzimit të tyre për kohën e amnistisë së shpallur paraprake etj., të gjitha këto ishin nga arsyet që i bënin shqiptarët më të vendosur në luftën e tyre për liri dhe bashkim kombëtar.

Cak i sulmeve të çetave kaçake shqiptare ishin: stacionet e xhandarmerisë, garnizonet ushtarake, gjykatat komunale, zyrtarë civil, policor e ushtarak etj. Kaçakët pohonin se këto aksione i ndërmerrnin në emër të lirisë së Atdheu (në kuptimin: Shqipërisë etnike), ndaj dhe ata kishin për detyrë të vrasin pjesëtarë të organeve policore, ushtarake dhe civile jugosllave.

Me aksionet dhe veprimet kryengritëse, paraprakisht synohej të arriheshin këto qëllime: në sytë e popullit shqiptar “ta vrasin forcën (aftësinë) e shtetit” (Mbretërisë SKS), për të motivuar shqiptarët të ngrihen në kryengritje masive të armatosur, me të cilën do të provokonin reagimin serbo-jugosllav që do të rezultonte me masakra e djegie të vendbanimeve shqiptare nga trupat jugosllave, me shpresë që kjo gjendje do të shkaktonte ndërhyrjen eventuale të Italisë e cila do të kërkonte intervenimin evropian.

Ndërkaq, përkundër reprezaljeve që ushtronte pushteti jugosllav, popullata shqiptare u jepte mbështetja morale, materiale e politike çetave në mënyra të ndryshme. Popullata vendore dhe jatakët e kaçakëve, i informonin çetat mbi numrin e efektivave të forcave jugosllave dhe drejtimet e lëvizjes së tyre, i furnizonin me të mira materiale kaçakëz, nuk u jepte informata pushtetit mbi lëvizjet e grupeve kaçake etj. Me qëndrimin e këtillë, popullata kontribuonte shumë për mossuksesin e ekspeditave jugosllave të ndjekjes kundër çetave.

Duket se aksionet militante të çetave/aradheve kaçake në Trevat Lindore shqiptare filluan që në vitin 1918. Ndërkaq në pranverë të vitit 1919, u intensifikuan aksionet e armatosura të formës guerile të çetave shqiptare (kaçake) nën udhëheqjen e Kalosh Kërçovës. Fillimisht ato u shtrinë në trekëndëshin: Dibër-Kërçovës-Gostivar. Gjithashtu, në vitin 1919, Adem Bulku, i cili kishte kaluar mbi njëzet vjet të jetës i arratisur nga pushteti turk, bullgar e serb, në Tetovë vrau një epror e dy xhandarë dhe, pastaj ai me dy vëllezërit e tij u arratis në mal dhe formoi çetën kaçake që vepronte në rrethet e Tetovës e të Shkupi.

Në gjysmën e dytë të vitit 1919, aksionet e çetave kaçake u përqendruan kryesisht në qarkun (prefekturën) e Tetovës, por ata u shtrinë pastaj edhe në qarkun e Manastirit dhe të Shkupit. U ndërmorën shumë aksione mbi forcat jugosllave dhe institucionet shtetërore në këto qarqe. Nënprefekti i rrethit të Gostivarit aksionet e çetave shqiptare në këto anë i karakterizonte si: “Paralajmërim i kryengritjes e tillë si që ka qenë në vitet e më hershme”.

Luftimet vazhduan nga mesi i qershorit të vitit 1919, në rrethet e Galiçnikut dhe të Gostivarit ku kishte kaluar nga Shqipëria politike një fuqi prej rreth 150 shqiptarë/kaçakë, si duket nën drejtimin e Kalosh Kërçovës. Ky grup ishte strukturuar në gjashtë (6) çeta, të cilat kryesisht vepronin në malet midis Dibrës dhe Gostivarit. Këto çeta njëherazi kishin vënë nën kontroll dhe rrugën: Gostivar-Hanet e Mavrovës. Kah fundi i qershorit 1919, prefekti i qarkut të Tetovës kishte ndërmarrë një ekspeditë të ndjekjes me forcat e xhandarmerisë të ndihmuara dhe nga trupat ushtarake kundër çetave për të i rrethuar dhe pamundësuar tërheqjen e tyre në Shqipërinë politike.

Mirëpo, ekspedita e prefektit të qarkut të Tetovës nuk rezultoi e suksesshme. “Rrebelët shqiptarë”/kaçakët me aksionet e tyre, nga fundi i korrikut-fillimi i gushtit të vitit 1919, kishin vënë nën kontroll të tyre edhe rrugët nga Dibra për në Gostivar dhe Ohër, me këtë ishin ndërprerë dhe marrëdhëniet tregtare midis këtyre qendrave. Sipas ministrit jugosllav të Punëve të Brendshëm, situata e ngjashme ishte edhe gjatë gushtit të vitit 1919 në territorin e qarqeve të Tetovës dhe të Manastirit, si pasojë e aksioneve të vazhdueshme të çetave shqiptare.

Kalosh Kërçova me çetën e tij edhe gjatë shtatorit vazhdonte përpjekjet e armatosura me ekspeditat ushtarako-policore serbe/jugosllave të ndjekjes, të cilat në mënyrë permanente e ndjekin atë. Më 23 shtator të vitit 1919, në fshatin Bradash dhe në malin Vracë (kujtoj se bëhet fjalë për malin Vracë në masivin e Sharrit), u zhvillua luftë e rreptë e çetës së Kaloshit në numër 150 luftëtarë me efektivat e Regjimentit të XII të këmbësorisë serbo-kroato-sllovene. Në këtë luftë çeta humbi një luftëtar, kurse për humbjet serbo-kroato-sllovene nuk kemi të dhëna. Aksionet e çetave vazhdonin dhe në muajin tetor 1919, në veçanti në zonën e Rekës së Dibrës ku dhe ishin bazat kryesore ushtarake e policore të forcave jugosllave të angazhuara në “Sektorin e majtë” të “Frontit shqiptar”.

Më 21 tetor 1919 në fshatin Vranisht të rrethit të Dibrës një çetë shqiptare i zuri tre (3) kryetar komunash të këtij rrethi të cilëve ua morën dokumentet personale, por “të hollat nuk ua prekën” dhe i liruan. Ndërkohë në natën e 23-24 tetor 1919 dy çeta shqiptare sulmuan forcat ushtarake jugosllave të dislokuara në afërsi të fshati Mavrovë (te “Careva çesma”) dhe te mali Vllajnicë, midis Mavrovës dhe Gostivarit ku qe plagosur një ushtar jugosllav. Ndërkaq, më 1 nëntor 1919 pati përpjekje të armatosur të një grupi shqiptarësh prej 30 vetash dhe “fshatarëve të armatosur” të fshatit Mavrovë, që përfundoi pa viktima.

Në bazë të vendimeve (programit) të Kongresit Kombëtar të Lushnjës, shkurt 1920, bëheshin përgatitje brenda kufijve shtetërorë të vitit 1913 për çlirimin e trevave shqiptare brenda Shqipërisë politike nga pushtimi jugosllav (Zona e pushtimit jugosllav). Bajram Curri dhe Hasan Prishtina angazhoheshin që kryengritja të shtrihet edhe në viset shqiptare jashtë kufijve të Shqipërisë të vitit 1913. Që në fillim të vitit 1920 dukej një veprimtari e ngjeshur politike për organizimin e një kryengritje të armatosur edhe në Trevat Lindore shqiptare.

Si duket, organizimin e kryengritjes në këto treva e kishte marrë për sipër Kalosh Kërçova. Nënprefekti serb i Peshkopisë, në shkurt të vitit 1920, njoftonte se ka informata se Elez Isufi, Murat Kaloshi, Halim Kaca (Kasa!) dhe Selim Noka po bënin përgatitje që një grup prej rreth 200 veta të armatosur, në krye me Kalosh Kërçovën, të hidhet në qarkun (prefekturën) e Tetovës, me qëllim që të ngrejë popullatën në kryengritje kundër pushtuesit serbo-jugosllav. Siç do të vërejmë në vijim, në verë të vitit 1920 Kalosh Kërçova me rreth 200 veta vepronte në qarqet e Tetovës, Shkupit dhe të Manastirit.

/koha.mk