Ferat Kaleshi , Xhemaili – LATI KALESHE Mbreti i këngës burimore kërçovare

Fshati Tuhin është vendbanimi i cili shquhet për ruajtjen,krijimin dhe avancimin e këngës burimore kërçovare. Këtë e dëshmon edhe prania e madhe e një numri të konsiderueshëm të këngëtarëve të burimit të Kërçovës që ishin dhe janë prezent aty.Në këtë vatër të folklorit të Kërcovës me rrethinë ,, Ma shoum osht kënau se osht britht “ thuhet në librin e Dr. Agron. Xhagollit dhe Dr. Ramazan Bogdanit.( Kërcova identiteti kulturor-f-90)

Këngëtari që llogaritet edhe si sylynjari i këngës burimore autoktone dhe autentike kërçovare , ishte Ferat Xhemaili ,ku në popull njihet si Lati Kaleshe. Ishte me prejardhje nga lagja e vogël malore Kaleshe, me shtrirje në pjesën veriore të Tuhinit,15 km në veri lindje të Kërçovës , e më sakt rrëzë malit të Ujmirit. I lindur në vitin 1918 ,ndërsa ndërroi jetë në v.2002 në Kërçovë .

Karateristikat e të kënduarit të tij ishin shumë specifike.Ishte i ëmbël, muzikal, kishte zë ca hundor, eksploziv,zë të ngjyrosur, tepër intonant ,me hova hova, gjithmonë i pari,por shpesh e mbante edhe zërin e dytë për të dhënë intonacionin bazë.Zëri i tij kishte një shtrirje ambitusi të gjërë, i njëjtë si në notat e larta , ashtu edhe në ato të ulta, kualitativ . Këndonte prej mbrëmjeje e deri në mëgjes, ishte kondicional ,zërin e shfrytëzonte në mënyrë racionale, bënte ekonomizim të tij. . Me mjaltëzime të lezetshme dhe rrënqethëse, të përshtatura në bazë të motivit të këngës, të vendosura në frazat aty ku duhet dhe sa ka nevojë për të mos e monotonizuar strofën, ruajtja e ritmikës gjatë bredhjeve vokale në frazë, me përcjellje të emocioneve te shokët e grupit dhe të gjithë të pranishmit, do të thotë që ky këngëtar nuk këndonte vetëm për veten e tij, por më shumë për të pranishmit që ishin prezent aty.

Konaqet asaj kohe ishin përplot me të pranishëm , nuk i nxenin odat ,,Në një dasëm kënaum bashkë, e çuditëm Debreshin e Gostivarit” thotë këngëtari pjesëmarrës i grupit Vehbi Haziri nga Prapadishti. Nga të pranishmit në konaqet e gëzimeve të ndryshme familjare thuhet se ,, Kour kënonte Lati, njerëzit nuk merrnjin freyjm, atey nejeshte miza kah fliron “shprehet dëshmitari dhe mbajtësi i zërit të dytë, këngëtari Halit Ahmeti nga Kaleshet, shok i grupit vokal të tij, ku ai mandej vazhdon ,, Kourse njerëzit fkatnjin me të modhe ,, ooo hajde xhaka Lat hajde, bjeri Ferat bjeri , qaje Lati qaje ,vajtoe vajtoe, hiçe Lati hiçe, dixhe dixhe , o hejdhe Lati hejdhe, o hajde Lat ooo bilbil e kumoan, etj, etj”

Këngët kryesisht i mësova nga Sinani Miftare nga Kaleshet ,, ndërsa unë thotë xh Lat më vonë u bëmë një grup me Rrafmon Kaleshe ,por shpesh këndonim largas ,ball për ball e karshi karshi.Tregon një rast se si, unë isha te vendi i quajtur Hamze Madhe, ndërsa ai në vendin e quajtur Çardak që të dy të intonuar largas bashkonim zërat dhe duke u afruar e vazhdonim ate, ndërsa të gjitha ato që na dëgjonin i lernin punët bujqësore për të na dëgjuar neve dyve.(Deklaratë autorit, dhekëngëtari Remzi Arsllani ,fjalët ia thoshte vetë Ferat Kaleshi-LATI.)

Së pari këndoi me Rrafman Kalosh Isenin dhe Kadri Aliun si të rinjë, ku edhe pse që të tre me zërin e bylbylit ,asaj kohenuk i ofronte fort konaku i dhomave në ato oda, ato ishin më pak të pranishëm.Më vonë ato u bashkuan në grup polifonik, me diafoni të theksuar , ku ai i printe grupit si këngëtar nisës, dhe atë me : Xhevit Sadikun , Murat Muratin, ku sëbashku kënduan rreth 30 vite, si një trio të pakonkurent. Rivalë shumë të denjë ishin grupi i Ali e Imer Ollomanit , të cilët kishin kënduar bashk edhe me Kamerr Bllacën .Ajo që i karakterizonte të treve ishte se ato ishin këthyes, por edhe mbajtës të këngës burimore, dhe grupet tjera e kishin rëndë të ballafaqohen ball për ball me këto mbretër. Për arsye të sigurimit të ekzistencës familjare këto anëtar të grupit duhej të angazhohej në punë të tjera, kjo ishte edhe arsyeja që ato si grup nuk funkcionuan më . Më vonë xh Lat shoqërohet edhe nga këngëtarët Halit Ahmedi dhe Bajram Aliu, por edhe Hajdar Jusufin e Rushan Sejdinin, e shumë të tjerë. Në vitin 1987 i ndahet nga jeta djali i tijë ku edhe nuk e vazhdoi më këngën që e deshte shumë. Zakonisht grupi i Latit përbëhej nga tre antarë, e rrallë herë edhe nga katër..

Këngët që më së tepërmi ua servonte për ambientet e ahengjeve të ndryshme familjare ishin: ,, Baftijar Shitovës, Bylykbashi, Motra Merheme, Myzhde shokë, Igjidi Brahejmi, Kërkon Pasha Vilajetin, Kafne Gatë, Qeremija, Shishmon Mehmet Aga, Sullton Selimi” e tjera, dhe rreth 30 këngë të tjera, që dispononte në repertuarin e tij.

Këto dhe gjitha këngët që i këndoi ai , sot gjenden në një numër të konsiderueshëm disqesh që gjenden në fonotekat e shumë dashamirëve dhe adhuruesve të burimit të këngës kërçovare, si edhe në faqet e ndryshme elektronike të internetit,e sidomos në youtube.

Këndoi në çdo vendbanim në rrethin e Kërçovës, që nga vendlindjen e tij e deri te ato të rrethit të Zajazit, Pllasnicës e Lisiçanit .Ai merrte pjesë pa dërprerje në fshatrat e Gostivarit si në : Padalishtë, Sërbnovë, Tërrnovë, Strajon, Llakavicë, Çajle, Debresh e tjera .Gjithashtu edhe në Tetovë dhe fshatrat e saj përreth, pastaj në Dibër, Strugë, Debresh të Prilepit, Zhitoshe, etj .Kudo që këndonte, bakshishi për mbretin e këngës rrënjore kërçovare Latin e Kaleshe ishte i huaj.

Ai thoshte kjo këngë me tekste kaq interesante dhe me këtë mënyrë të të kënduarit as që blihet dhe as shitet, s’ka gjë që e paguan atë, është e shtrenjtë dhe e shenjtë. ,, Oun shkoj ke miçtë e dashamejrët për gjymejsh, për hatër e për ner, për të kënau, jo për bakjshejshe”(*Deklaratë e vetë xh. Latit dhënë autorit)..Disa adhurues në xhepat e tyre mbanin llokum e sheqer, e që duke kënduar mbreti i këngës kërçovare ato ia jepnin bilbilit duke i thënë ,,Lati na kënoçe e na shnoshe sonte, rrofsh,kënofsh se qofsh ,zoti të rujt” shprehet këngëtari burimor Remzi Arsllani.

Nga ana e rrethit të Zajazit ishin shumë këngëtar cilsorë dhe me këndim shumë interesant, por rival me këndim fascinanttë Latit ishin : Sefa i Xhetës , Etem Rihon Dedja, Abidin Hajvazi, Mefail Vellku, Rexhep Zajazi e të tjerë .

Ferat Xhemaili-Lati njihet edhe si këngëtari i cili e avancoi me mjaltëzimin (kthesat) e zërit në frazat e ndryshëme të këngës burimore kërçovare. Ai vetë autorit të këtij teksti ideklaron se zbukurimin e ,,të hekmes apo mjaltëzimit” të këngës burimore kërcovare, e avancova unë të cilën e mora e më pastaj e vazhdova, nga këngëtari i pa përsëritshëm i trojeve kërçovare , i madhi Kamerr Bllaca nga Jagolli që e kishte edhe xha Lati idhull, si edhe Sinan Miftari-Hajro nga Kaleshet dheAli e Imer Ollomani .

Këngëtari Nasuf M. Jusufi nga Trojet e Kalesheve në intervistën dhënë autorit më dt, 05-02-2010 shprehet ,, Shoum mejr e njef Latin, kemi kënau bashk, ai për herë e nejste kongën, kthesat çi i bonte ai në kojngë nuk mouneshte qetër“ .

Në literaturën e autorëve kërçovar , thuajse nuk ekziston autor që në projektet e tyre të folklorit burimor të mos aneksojëdisa këngë nga ky këngëtar dhe madje të mos i thotë nga një biografi të shkurtër për veprimtarinë e shenjtë e të lavdishme të tij. Të pa harrueshëm do të mbeten këngëtarët e fshatit Tuhin….,Lati Kaleshe ishte mjeshtër fenomenal, jo vetëm për disa këngë, por për një numër të caktuar të tyre .(Vehbi A. –Këngë zamani nga melosi burimor,f-18, 62).

Ndërsa, në disa libra të autorëve të tjerë , ai haset edhe me epitetin si ,,Princi“ pa dyshim i këngës polifonike kërçovare ( Dr .Qemal M.- Kërçova në traditat e saj të vjetra, Këngë të mocme kërçovare -f,10 ; Dr .Hamit Xh.- Epika populloreshqiptare e trevës së Kërçovës, f- 111).

Kërçova me rrethinë, në gjirin e saj kishte shumë këngëtarëcilsorë ,të cilët e ruajtjën, krijuan, si edhe avancuan këngën burimore në mënyrat e tyre, të cilët edhe vecohen me interpretime brilante të disa këngëve, që madje i llogaritnin edhe si të tyre. Ata meritojn cdo respekt për thesarin e artë që na e lanë ,ta ruajmë me xhelozinë më të madhe.

Ferat Xhemaili – Lati Kaleshe ishte një këngëtar i rrallë ku edhe pranohej nga shumë këngëtar të tjerë të rrethit të Kërçovës. Ai me gjithë shpirt e zemër e këndoi, e deshi , e ruajti,e avancoi këngën e bukur kërçovare. Këtë thesar të rrallë që e kemi ne,në të gjitha trojet shqiptare askush nuk e ka prandaj ,, Ju ma të rejt duhet ta runi si seyjt e ballit , ndërsa ju (autorit) kojngën ta boni histori“. Ishte amaneti i tij i fundit i xhakës LATIT. Ai në shej të respektit dhe kujtimit autorit të tekstit ia dhuron 5 disqe me audio këngë të realizuara në ahengjet familjare- ( Intervistë dhënë autorit nga vetë mbreti i këngës burimore kërcovare më 04-03-2001)

Ky këngëtar i madh do të ngelet në historinë e këngës burimore kërçovare si një model, ku sa herë që do të përmendet emri i tij do të identifikohet kënga e bukur burimore kërçovare. Për gjeneratat e reja të këngëtarëve do tëshërbej si një fundament për mënyrën autentike e të kënduarit dhe vjeljen e pjesëve të mjaltëzimeve , por edhe objekt i studjuesve shkencor.

Nga Bexhet Jagodini  për redaksian kercova.net