Odisejada e kalasë së Kërçovës !

Kërçova aktuale

Është për t’u habitur që këto gërmime që janë pritur për aq gjatë, nga qytetarët dhe institucionet po kalojnë si në heshtje. Përveç një deklarate nga drejtoresha e Institutit arkeologjik dhe drejtorit të Muzeut të Kërçovës, mediat nuk kanë qenë të ftuara për të vizituar gërmimet dhe si po ecin ato.

Nga ana teknike është plotësisht gabim hapja e gërmimeve në këtë periudhë të vitit (fundi i nëntorit), për shkak se me ndryshimin e motit dhe me ardhjen e festave, terreni do të mbetet i hapur dhe lehtësisht i dëmtueshëm nga njerëzit, kafshët dhe ndryshimet klimatike me ngrirjen dhe shkrirjen, shirat, muret kanë tendencë të rrënohen dhe dëmtohen shtresat , siç ndodhi në Kalanë e Tetovës

Muzeu arkeologjik i Maqedonisë në bashkëpunim me Muzeun e Maqedonisë perëndimore në LNÇ nga Kërçova, kohë më parë kanë nisur hulumtime arkeologjike sondazh në tokat e Kalasë së Kërçovës. Projekti është financuar nga programi i projekteve kapitale të Qeverisë së Maqedonisë dhe është koordinuar nga Drejtoria për mbrojtje të trashëgimisë kulturore.

Udhëheqës i projektit është Ordançe Petrov, ndërsa përmbajtjet e zbuluara arkeologjike dhe gjetjet e qeramikës dhe monedhave, tregojnë se në të kaluarën në këtë lokalitet ka pasur jetë nga e epoka e neolitit deri në fund të mesjetës.

“Pas tre dekadash, sërish po hulumtohet në këtë lokalitet arkeologjik, me çka hapet një faqe e re në shkencën e arkeologjisë. Gërmimet që kanë filluar gjatë fillimit të nëntorit, janë kryer në dy lokalitete, para së gjithash me qëllim për verifikimin e kufijve të lokalitetit arkeologjik dhe zonat e tij të kontaktit, zbulimi i përmbajtjeve arkeologjike apo mbetje dhe marrja e të dhënave për stratigrafim dhe karakterin e gjetjes si dhe për vetë gjetjet”, ka deklaruar V. Çestoeva, drejtore e Muzeut arkeologjik të Maqedonisë. Drejtori i Drejtorisë për mbrojtje të trashëgimisë kulturore, Viktor Lilçiq, ka theksuar se lokaliteti është selektuar në përputhje me të dhënat se bëhet fjalë për qendrën më të madhe qytetëruese antike dhe mesjetare në rrethinën e Kërçovës.

“Hulumtimet e kësovitshme hapën dritare të rëndësishme në njohjen e stratigrafisë arkeologjike të lokalitetit. Mbetjet nga muret antike dhe mesjetare në kombinim me gjetjet arkeologjike dhe parkun aktual të qytetit, paralajmërojnë elemente të kombinuara të rëndësishme të lidhura me lokalitetin qendror arkeologjik, i cili në kohë të caktuar do të jenë njëra nga shtyllat bartëse të zhvillimit të vendbanimit përmes arkeologjisë në Kërçovë dhe rrethinë”, ka theksuar Lilçiq. Udhëheqësi Petrov ka theksuar se në Bizantin e hershëm, me gjasë këtu është ndodhur kështjella e cila ka kontrolluar kryqëzimin e rrugëve në drejtimin, i cili nga lokaliteti Skupi ka çuar për në Lyhnidë (Ohër) në jug dhe Prilepit në lindje.

“Mbi mbetjet e kësaj kështjelle në mesjetë është ngritur fortesë, mbetjet e së cilës janë të dukshme në sipërfaqe gjer në ditën e sotme. Në lokacionin e njëjtë më vonë ka ekzistuar qyteti mesjetar i Kërçovës, i cili me këtë emër njihet në burimet e shkruara diku kah fillimi i shek. XI. Në këtë lokalitet qyteti ka mbijetuar deri në shek XV, së bashku me lagjet civile, të cilat janë shtrirë në pjesën perëndimore.

Gjatë kësaj periudhe, pas pushtimit turk, vendbanimi plotësisht është zhvendosur drejt rrafshit, ndërsa në fortesë kanë mbetur vetëm rojet”, ka theksuar Petrov. Përndryshe, shumë e përfolura Kalaja e Kërçovës, sipas burimeve historike, përmendet edhe në shënimet e Tit Livit, në veprën “Historia e Skënderbeut” të Marin Barletit, por atëkohë me emrin Uskana, për çka thuhet se është emri i vjetër i Kërçovës. Se a do të nxjerrin në dritë të vërtetën hulumtimet të cilat tashmë kanë nisur mbetet të shihet, ndërkohë që kjo varet edhe nga objektiviteti i ekipeve arkeologjike dhe nga pjesëmarrja aktive në ekip edhe e arkeologëve shqiptarë.

Historiku i Uskanës dhe Kërçovës
Perseu, pasi vendosi garnizonin në Uskanë, çoi në Stuberra të gjithë të burgosurit, numri i të cilëve ishte pothuajse i barabartë me një ushtri. Duke mbajtur afër tij vetëm udhëheqësit, ai ndau katër mijë ushtarët romakë në qytetet e ndryshme ku ata do të ishin të burgosur, dhe shiti uskanasit dhe ilirët. Pastaj e solli përsëri ushtrinë e tij në Penesti dhe eci drejt qytetit të Oeneus që donte ta nënshtrojë.

Ky qytet, përveç përparësisë së pozitës së tij, ai hapte po ashtu hyrjen e mbretërisë së Labeatëve në të cilën mbretëronte Gentius (Genti). Me që kalonte afër një vendi mjaft të fortë dhe të populluar të quajtur Draudacus, një nga ata që e njihte vendin, ia bëri me dije se marrja e Oeneus ishte absolutisht e panevojshme, sikur të mos ishte po ashtu edhe udhëheqës i Draudacus, ku situata ishte edhe më e dobishme në çdo aspekt.

Perseu i zhvendosi trupat e tij dhe vendi u dorëzua menjëherë . Të inkurajuar nga suksesi i shpejtë me shumë se sa e kishte shpresuar, dhe duke parë frymëzimin ekstrem të terrorit të ushtrisë së tij, ai shfrytëzoi rastin për të shkatërruar edhe njëmbëdhjetë fortifikime të tjera. Vetëm disa iu kundërvënë,ndërsa pjesa tjetër u dorëzua vullnetarisht.

Perseu në këto vende të ndryshme gjeti një mijë e pesëqind ushtarë romakë, që i kishin ndarë për t’i ruajtur. Carvilius nga Spoleto, duke siguruar se ai dhe shokët e tij nuk kishin pësuar ndonjë keqtrajtim nga ana e mbretit, ajo ishte një ndihmë e madhe në negociata.

Dështimi i një ambasade maqedonase me Gentius(-in)

Ambasadorët e Perseut kaluan majën e malit Scordus, kaluan një pjesë të Ilirisë që maqedonasit kishin shndërruar në shkretëtirë për të parandaluar dardanët të lëvizin në Iliri dhe në Maqedoni, dhe pas vështirësive të pafund, më në fund arritën në Scodra (Shkodër).

Mbreti Gentius ishte në Lissus(Lezhë). Ai i ftoi ambasadorët që të vijnë ta takojnë dhe i dëgjoi ata me dashamirësi dhe u dha atyre një përgjigje të paqartë. “Ishte, tha ai, mjaft i gatshëm për të bërë luftë me romakët. Por, pavarësisht dëshirës së tij, mungesa e parave ishte pengesë për çdo përpjekje”.

Perseu e mori këtë përgjigje në Stuberra, ku ai ishte i zënë me shitjen e të burgosurve Ilirë. Ai dërgoi menjëherë ambasadorët e njëjtë, ku kishte bashkangjitur edhe Glaucias, një prej rojeve të tij, por pa përmendur para, thjesht sepse kjo mund të vendosë luftën me një mbret barbar dhe të varfër. Pastaj Perseu, pas plaçkitjes së Ancyra, riktheu ushtrinë e tij në Penesti, forcoi garnizonet në Uskanë dhe vendet përreth, të cilat i kishte pushtuar, dhe u kthye në Maqedoni.

Perseu drejt Stratos (fillim 169)
L. Caelius udhëheqës në Iliri si një toger Romak, nuk kishte guxuar të bëjë ndonjë lëvizje deri sa Perseu ishte në këtë vend. Pas largimit të mbretit, ai u përpoq të rimarrë Uskanën në Penesti, por u zmbraps nga ana e maqedonasve të cilët mbronin qytetin, dhe, duke pasur vetë disa plagë,ai riktheu trupat e tij në Lychnidus.

Pak ditë më vonë, ai dërgoi z. Trebellius Fregellae në Penesti, me një trupë të konsiderueshme, për të marrë pengjet e qyteteve të mbetura besnike. E kishte urdhëruar të shkojë deri në mbretërinë e Parthinit të cilët kishin rënë në ujdi për të dhënë pengjet. Të dyja palët u bindën pa vështirësi. Pengjet e Penestëve u dërguan në Apolloni, si dhe ato të Parthinasve në Dyrrachium, qytet i njohur më shumë nën emrin e Epidamnus nga grekët.

Çka ngjau më tutje?!
Më tej, për fatin e Uskanës pothuaj nuk dihet asgjë, nuk dihet gjë për këtë kala mister, po edhe emër nocion, për të cilin kërçovarët mëtojnë se është emri i të parëve të tyre. Uskanën do ta gjejmë të përmendur tek vepra “Histori e jetës dhe bëmave të Gjergj Kastriotit Skënderbeut” të Marin Barletit, i cili nuk përkufizon megjithatë me aq saktësi kufijtë e kësaj kalaje gjigante, e cila kishte lënë vragë të pashlyeshme në historinë e asaj kohe. Më tej kjo histori do të vazhdojë dhe kalaja e Kërçovës do të shfaqet si garnizon turk, gjatë pushtimit osman, ku në pjesën veriore të themeleve të saj do të ngritët edhe një Sahat kullë, e cila më 1927 do të rrënohej (mbase nga pushtuesi i ri i Kërçovës) dhe do të mbeten vetëm gjurmët e saj. Odisejada e Kalasë së Kërçovës, vazhdon të pësojë metamorfozë.

Gjatë vitit 1941, në Kalanë e Kërçovës do të vendoset busti i heroit kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastriotit Skënderbeut, i cili do të qëndrojë aty deri në vitet 1950, e më pas për fatin e këtij busti nuk do të dëgjojë njeri. Flitet se ai po qëndron i burgosur diku nëpër bodrumet e institucioneve dhe ende nuk ka dalë në dritë, për të marrë vendin meritor. Gjatë periudhës së pas Luftës së Dytë Botërore, partizanët, në maje të kalasë ngritën një memorial për të rënët e tyre “gjatë fitores së madhe”, dhe kështu duke rrënuar muret e vjetra shumëshekullore të kësaj kalaje, ngritën një ngrehinë të betontë, duke e pagëzuar atë si memorial dhe në maje të kalasë platonë me pllaka. Dhe çmenduria e zhbërjes së Kalasë nuk mbeti me kaq.

“Pushteti i ri” u përkujdes që të mbjellë pisha në kala, të cilat do të shkatërrojnë edhe ato mure të mbetura që nuk ishin përfshirë në kuadër të “memorialit”. Gjatë viteve të largëta 1955, sipas drejtuesve të Muzeut arkeologjik në Shkup, këtu filluan disa gërmime, për gjetje të gjurmëve, po meqë atëkohë kishte divergjenca të mëdha, dhe mbase gërmuesit mund të kenë hasur në artefakte që nuk janë përputhur me dëshirat e tyre, së shpejti do të ndërprenë punimet e tyre.

U deshtë të kalojnë shumë vite, që Kalaja e Kërçovës sërish të grishë kureshtjen, dhe më 1995, një projekt i UNDP-së do të bëjë që të nxitet restaurimi i kalasë së Kërçovës, po atëkohë, sektori joqeveritar, reagoi fuqishëm, në veçanti shoqatat joqeveritare të shqiptarëve, si historianët, shkrimtarët dhe intelektualët tjerë, kërkuan me ngulm që në projektin për rivitalizimin e kalasë të përfshihet edhe rikthimi i bustit të Skënderbeut në maje të saj, aty ku ishte vendosur disa dekada më parë.

Kjo shkaktoi frikë tek përgjegjësit për këtë projekt dhe së shpejti UNDP e atëhershme do të tërhiqet dhe gjurmët e Kalasë së Kërçovës ngelen të paprekura dhe në mëshirë të dhëmbit të kohës. Në vazhdim po sjellim disa qëndrime dhe pikëpamje të qytetarëve dhe të atyre që janë më afër të vërtetës së këtyre gërmimeve.

Gërmime në kohë të papërshtatshme
Historiani Ilmi Veliu, njëkohësisht edhe drejtor i Muzeut të Kërçovës shprehet se ” ky është një projekt i nisur vite më parë, po që tani ka fituar mbështetje institucionale. Në muzeun tonë kanë ardhur hulumtues të ndryshëm nga jashtë si francezë, gjermanë, anglezë, amerikanë dhe natyrisht që ata janë përballur me dy të vërteta për këtë kala. Nga njëra anë ajo e historianëve maqedonas dhe institucioneve, dhe në anën tjetër shqiptarët me historinë e tyre. Megjithatë, të huajt nuk mbështeten në emocione”, thotë ai.

Leonora Saliu, arkeologe e diplomuar në Universitetin e Fribourg-ut në Zvicër dhe që ndjek specializimin për Arkeologji antike në Universitetin e Gjenevës dhe me prejardhje nga Kërçova, thekson se “sa u përket gërmimeve te kalaja, kam sadopak mendim kritik. Është për t’u habitur që këto gërmime që janë pritur për aq gjatë, nga qytetarët dhe institucionet po kalojnë si në heshtje. Përveç një deklarate nga drejtoresha e Institutit arkeologjik dhe drejtorit të Muzeut të Kërçovës, mediat nuk kanë qenë të ftuara për të vizituar gërmimet dhe si po ecin ato.

Ose nëse bëhen gërmimet duhet menjëherë të kryhet konservimi i tyre. Së dyti ky sistem që përdoret në Maqedoni ku shkohet vetëm në gërmim gjithë periudhës së vitit dhe “Zbulimin e objekteve madhështore” nuk është në përditësim me teknikat e reja të gërmimeve, ku pastaj është thjeshtë e pamundur studimi i sasisë madhështore të artefakteve në kontekst me shtresat arkeologjike dhe me përdorimin e tyre. Se çfarë mund të fshihet në Kala nuk mund ta them se nuk e di çfarë është zbuluar deri tash. Po nuk besoj se është qyteti i Uskanës që ne e presim, thjeshtë nga përmasat se Tit Livi përmend 10 000 banorë, gjë që është pak e pamundur në atë hapësirë.

Po ai, po ashtu, përmend 11 kala që e rrethojnë këtë qytet, pse mos të jetë njëra prej atyre në themelet e saj ? Po me sa më duket muret që janë të dukshëm në sipërfaqe mund të jenë bizantinë, sipas mënyrës së ndërtimit dhe përmasave të tyre. Më erdhi edhe habi deklarata e drejtorit Ilmi Veliu, kur thotë për media, se nuk kemi arkeologë shqiptarë. Nuk e kuptoj se kush e ka fajin aty. Për të mos e vënë veten përpara, mund të jenë ftuar edhe arkeologë nga Shqipëria. Përpara se të hapen gërmimet unë bisedova edhe me kryetarin e Kërçovës ku më tha që është i interesuar që të ketë të paktën një arkeolog/e nga pala shqiptare dhe se do t’më ftojnë që të jem pjesëmarrëse në gërmime “, thotë Leonora Saliu, që aktualisht ndodhet në Gjenevë të Zvicrës.

Për fatin e Kalasë, shumëkush është i interesuar. Misteri i saj po fsheh njëmijë e një enigma. Mbase edhe paqartësitë për Kërçovën. “Nuk kam parë që në ndonjë qytet që ka këso pasurie, të shkatërrohet simboli i qytetit. Gjatë viteve pesëdhjeta të shekullit të kaluar, Kalasë ia prenë kokën dhe mbi atë vunë kokën e tyre, ndërtuan memorial të betontë, për të ngritur lavdinë e tyre e për të fshehur historinë e kalasë. Tanimë, këtu kemi një memorial me dry dhe shtylla me buste të vjedhura për skrap të partizanëve, të cilët shëmtuan majën e Kalasë.

Vetëm mendjet e çmendura e bëjnë këtë. Përderisa në Francë për shembull, ka edhe kështjella private të familjeve, ne kemi qenë aq të zotit sa të prishim e të shkatërrojmë gjurmët e ekzistencës sonë. Mbase gërmimet e filluara do të zbardhin shumëçka rreth fshehtësisë së kalasë” thekson profesori universitar Basri Ahmedi. “Më duket se Kalaja po fsheh një nga garnizonet e moçme ilire të Gentit. Hapësira për të cilën flitet në historinë romake, nuk përkon me atë përshkrim, por kjo mbase është njëra ndër ao kala të shumta” thotë shkrimtari Xhelal Ademi.

“E kaluara e imponuar ka ngritur shumë dyshime. Këto dyshime janë pasojë e shkeljeve të shumta që u janë bërë shqiptarëve, dhe ato vazhdojnë edhe në ditët e sotme, kur ja në fshehtësi po fillojnë gërmimet në kala. Nuk e di se pse duhet të veprohet me kaq fshehtësi. Kujt i trembemi?”, pyet Lulzim Sadiku, profesor i historisë në gjimnazin e Kërçovës. Se a do të zbardhet misteri i kalasë së Kërçovës me gjithë atë që ka për brenda, mbetet që ta dëshmojë koha. Gjer më atëherë thesari që ndodhet nën muret dhe ngrehinat e kalasë do të vazhdojë të hedhë pluhurin e dilemave dhe paqartësive.

Adem XHELADINI /koha.mk