Kercova – Uskana jam ketu – shkruar nga prof. Bexhet Jagodini

Qyteti me rëndësi ekonomike, por dhe gjeostrategjike, i këtij rajoni në kohën antike ishte Uskana . Ky qytet gjendet i shënuar edhe në hartën gjeografike Iliria,që në mijëvjecarin e parë para erës sonë(A.Stipcevic-Ilirët-Rilindja-Prishtinë.1990.f-136). Shtrihej në rrjedhën e epërme të lumit Ilirida, dhe qëndron deri në vitin 169 p.e.s deri kur edhe i vërsulen romakët . Ky toponim nuk mundi tu rezistojë okupimeve të ndryshme sllave. Prandaj edhe si i tillë u zhduk, por që ne pasardhësit e ilirëve Penestë, e këtyre hapësirave gjeografike ,por edhe të tjerët , gjallëron edhe sot e kësaj dite, sidomos kur tash më shihet edhe një argument në artefaktin tonë . Si qytet i vjetër, edhe sot e kësaj dite nuk i dihet lokacioni i tij i saktë. Arkeologët me anë të metodave të ndryshme të sofistikuara arokozmofotointerpretative mund të caktojnë saktë shtrirjen gjeografike të këtij vendbanimi antik, por ja që kjo nuk ndodh, e kjo është më se e qartë, sigurisht për vetë ,,fajësinë “ gjenetike të vetë qytetit antiko- ilir.

Ky artefakt në foton tonë tregon kthjellët , se unë Uskana jam këtu !!. Është pllakë me përbërje gjeologjike nga mermeri, e rëndë rreth 1 ton dhe me dimensione 1.1o m. gjatësi dhe 1.5 m gjerësi dhe rreth 30 cm trashësi (1/2 e saj).Këtu ende duket mbishkrimi ku kanë ngelur vetëm shkronjat U dhe S ndërsa shkronjat tjera si K ANA sigurisht duhet të gjenden edhe në gjysmën tjetër që është shumë më e rëndë dhe që nga dëshmitarë okularë dihet saktë lokacioni i saj.Pronari i posedimit të pllakës i mban mend mirë dhe kjart këto shkronja të emrit ,,USKANA” të këtij qyteti antik mbi këtë pllakë. Ky artefakt , sipas të gjitha gjasave do të duhet të ketë shërbyer si udhërrëfim për mirëseardhje në qytetin e Uskanës. Këtë e vërteton edhe ajo se në dy krahët e saj vrehen kthjellët edhe dy shtyllat që e kanë mbajtur në pozitë vertikale për informim ,,Mirësevini në Uskana” si edhe pjesa tjetër që është më e madhe dhe shumë më e rëndë dhe që gjendet aty nga është marrë kjo pjesë. Kjo pllakë e të së vërtetës së Uskanës është marrë që para 60 vitesh nga lokaliteti rreth 100 m .në jug të vendit i quajtur Manastirishte ,objekt nën gërmadha , në perëndim dhe afërsi të fshatit Arangjell e në veri të qytetit të Kërcovës dhe me lokacion po në kadastrën e saj. Aty gjendet edhe gjysma tjetër, apo fondamenti i saj. Vendndodhja e saj nxjerr në dritë edhe atë se në sipërfaqe rreth 50 ha , tokë punuese drithërash ,thuajse,në cdo hap rastis në gjeramida e tjegulla dhe shumë artifakte tjera që kërkonin nji profesionalizëm më të denjë hulumtimi. Kjo pllakë tash është pronë e një intelektuali që asaj kohe pat ndikim në jetën politike dhe kulturore në tërë Kërcovën, ku sigurisht e ka ditur vlerën e madhe arkeologjike për posedimin e saj.Pjesa tjetër nuk është marr nga hapsira me që sigurisht do të duhet të jetë me peshë shumë më të rëndë,ku asaj kohe s’kishte me çfarë të transportohej. Një dëshmi tjetër shumë me rëndësi që flet se këtu duhet të jetë Uskana, dëshmojnë edhe varrezat në teracën e lumit dhe afër rrugës së Tuhinit,e në veri të fshatit Arangjell dhe në lindje të qytetit të Uskanës. Sipas dëshmitarëve të gjallë thuhet që këto varreza janë më të vjetra në gjithë rajonin e Kërcovës. Si thonë këtu në Kërcovë,, prej se mbahet mend këtu” . Këtu ende janë gjallë mbishkrimet në plakat sipër varrezave që kërkojnë deshifrim profesional. Kjo është një argument në vehte ,që lë hapsirë edhe për një dëshmi edhe më të fortë për të vërtetuar qytetrimin në këtë qytet, si edhe burimin popullor shqiptar të këtyre trojeve. Ky lokalitet duhet të shtrihet fatkeqësisht jo më larg se 50 m. në afërsi me vendzbulimet nënëtokësore të thëngjillit linjit,ku është edhe projekt i së ardhmes për mihjen dhe eksploatimin e thëngjillit për interesa të TC,,Osllomej”. Kjo flet qartë për një përkujdesje dhe vëmendje të vecantë ,i të gjitha strukturave politike-shoqërore,por dhe banorëve të kësaj ane për ta mbrojtur nga ndonjë mihje eventuale tokësore, apo hudhjen e materialeve mihëse në këto hapësira. Se me të vërtetë qyteti i i Uskanës duhet të gjendet këtu flet edhe pozita e volitshme gjeografike e saj në të kaluarën antike.

Aty afër saj kalonte rruga e vjetër, degë e rrugës së njohur Via Egnacia. Kjo rrugë atëhere lidhte Kërcovën,Porecen me Shkupin për gjatë rrjedhës së lumit të Tuhinit,ku e njëjta rrugë mbrohej nga Kalaja e Tuhinit në afërsi të malit të Majës apo në lindje të Tuhinit, rrugë e cila i takon periudhës antike,si që shkruan edhe Tome Smilanic-Kicevija f-357( rruga para vendosjes së sllavëve). Kalaja e Kërçovës në jug të kësaj rruge ,Kalaja e Markut në mes, si dhe Kalaja e Tuhinit në veri të saj, edhe në mënyrë logjike ,por edhe në aspekt të lokacioneve dhe pozitës gjeografike të tyre, korrespodojnë shumë njëra me tjetrën për të pas një vëzhgim mbi rrugën e atëhershme, degë e Via Egnacia që lidhte Uskanën me Skupin.

Kjo rrugë asaj kohe ishte shumë më e shkurt të gravitohej kah Kalaja e Tuhinit ,se sa të kalohej andej nga Gostivari e Tetova .Atëhere kjo tregon kjart se edhe vjetërsia e këtyre kalave do të duhet të jenë sa Kalaja e Tuhinit.(para ardhjes së sllavëve).Me që Kalaja e Tuinit ishte qendër vëzhgimi e rrugës së degës Via Egnatia si që thotë edhe Smiljanic, atëhere padyshim se këtu në këtë lokacion duhet kërkuar edhe themelet e qytetit të Uskanës. Një dëshmi tjetër të burimit shqiptar paraqesin edhe mbeturinat që janë gjetur rreth fshatrave Arangell, Sërbicë ,Tuhin, Popojan ,Prapadisht,Osllome (T.Smiljanic,f-358) e që shtrihen në afërsi të këtij lokaliteti.

Për lashtësinë e këtij qyteti flet edhe një tjetër monument kulturo- historik që shtrihet në veri të fshatit Arangjell e quajtur,, Markuli’’ ku në pjesën veriore të majës së saj edhe sot mund të hasen gjurmët e një lokacioni të vjetër .Autori Toma Smiljaniq në librin Kicevija përmend edhe ate se në këtë manastir jetonte një pasanik,ku kishte marrë celsat e dhomave të brendshme sekrete në pjesën bregore të manastirit dhe niset me ushtërinë për në Hungari (T-Smiljanic.f-361). Është shumë me rëndësi, për të ardhmen e këtyre trojeve të përmendet se sigurisht nuk është fjala për celsat e manastirit si që shprehen disa autorë shqiptarë ,por sigurisht të kanaleve nëntokësore që thuhet se ekzistojn në nëntokën e saj.(citat: za vlez u unutrashnjost brega,gde su tajne odaje(-T.Smiljanic. F -361)Ky autor në këtë libër edhe pranon se në këto hapsira, para ardhjes së slavëve jetonin arbanasit (f-357). Këtu lind edhe vetë një pyetje , pse atëhere nuk revitalizohen këto burime të mëdha materiale dhe të shkruara historike, si që është rasti me qytetin e vjetër të Uskanës, kullave ,manastire,monumente të tjera kulturo fetare ,heronjtë tanë, varreza masive, e kështu me radhë ? Sigurisht se një përgjigje e këtillë është e qartë,e ajo është heshtja, që flet vetë, se këtu vërtet ka diçka.